4 жніўня нарадзіўся наш літаратурны сябар перуанскі паэт Луіс Мануэль Лопес Фарфан. 6 жніўня перуанцы адзначалі 200-годдзе бітвы пад Хунінам, якая была адной з вырашальных у барацьбе за незалежнасць Перу ад іспанскіх каланізатараў. У Парку Легенд у Лiме былі выстаўленыя постаці нацыянальных герояў, якія змагаліся за незалежнасць краіны: генерала Сан-Марціна, Фрасіска Балагнэсі, інкскага правадыра Тупака Амару, Альфонса Угартэ і іншых.
Паэт Луіс Мануэль Лопес Фарфан піша паэтычную прозу і вершы, папулярызуе нацыянальных паэтаў і пісьменнікаў і расказвае пра іх месца ў сусветным літаратурным працэсе.
Перуанскія паэты і пісьменнікі праяўляюць таксама цікавасць да беларускай літаратуры, іх захапляе ідэя пабудовы культурнага моста паміж народамі і культурамі.
Луiс Мануэль Лопес Фарфан ужо расказваў пра выдатную навэлiстку Кларынду Мато дэ Тэрнэр (1852 -1909) i выдатнага педагога, журналiстку i пiсьменнiцу Тарэзу Гансалез Фаннiнг (1836 – 1918).
У апошні раз Дон Луіс Мануэль падзяліўся ўспамінамі пра цудоўную гісторыю кахання перуанскай паэткі канца 16-га стагоддзя Амарыліс ( 1594- 1622) да іспанскага драматурга Лопэ дэ Вега (1562-1635) і яе вершы да яго, якія ўвайшлі ў літаратурную спадчыну.
“Кветка амарыліса мае экзатычныя і маляўнічыя пялёсткі. Амарыліс, пра якую я кажу, – найвыдатнейшая паэтка XVI стагоддзя. Яна жыла ў Уануко, і яе імя, ужо ўдакладненае, было Марыя дэ Рохас і Гарай. Закаханая, яна напісала ліст Лопэ дэ Вега, які ён апублікаваў у сваёй кнізе “La Filomena”.
Кім была Амарыліс?
Зусім маладая дзяўчына з Уанукеньі, якая адважылася адправіць любоўны ліст Лопэ дэ Вега ў XVII стагоддзі, i назвала яго “Пасланне да Беларда”.
Лопэ апублікаваў яго ў сваёй працы “La Filomena”, дадаўшы жывапіснае апiсанне. Ах, але гэта было не простае паведамленне!
У паэтычным лiсце была сіла паэтычнага вынаходніцтва, якое рэдка сустракалася ў каланіяльную эпоху: грацыя, захапленне і адчувальнасць! З высокім лірызмам, поўным фантазіі; яна вельмі ўмела звярталася да яго з вершамі (я налічыў васямнаццаць строф па васямнаццаць радкоў у кожнай). Простае слоўнае выказванне ашаламляе, і Амарыліс, перапоўненая любоўю, ляціць у захапленні ўсёй душой да паэта i драматурга.
Лопэ дэ Вега адказаў ёй. Але паслухайце, што ска-заў навуковец Марселіна Менендэз-і-Пелая пра гэта: “Адказ быў недарэчным, таму што заморская паэтэса брала пальму першанства у сваёй таленавiтасцi”.
Ува мне перамог вундэркінд. У кароткае імгненне я апынуўся побач з Амарыліс. Я убачыў яе якраз у той момант, калі яна з дзіўнай павольнасцю пісала “Пасланне да Беларда”. Я не хацеў ні расследаваць, ні разбірацца ў падзеі, а толькi паназiраць за ёй.
Яна схілілася над сталом з чорнага дрэва. Я ўбачыў кнігі на раскошных паліцах, упрыгожаных залатой філігранню: яны ўяўлялі сабой фігуры анёлаў, арханёлаў, фаўнаў. Вялікае акно з празрыстым цюлем дазваляла назіраць за густым лесам; ад яго iшлi далікатныя водары.
Амарыліс у такім становішчы нагадвала белую чаплю. Распушчаныя светлыя валасы, маленькія вусны, падкрэсленыя светлай памадай; у момант узняцця твару расплеценыя прамяні.
Я асцярожна падышоў. Далікатная рука пісала; другая дакраналася да задуменнай скроні. Мне ўдалося прачытаць:
“…Падтрымліваць каханне без надзеі –
такое рэдкае шчасце, што хацелася б ведаць,
ці сустракалася яно ў якіх-небудзь грудзях”…
Яна заяўляла пра сваё платанічнае каханне да Лопэ! Яе пяро слізгала павольна, рытмічна, але цвёрдымі рыскамі. Гэта не спынялася. Яна шукала ў задуменні ўжо створаны ў сэрцы тэкст. Часам форма яе вуснаў набывала загадкавую ўсмешку Моны Лізы.
“…Я чую, Беларда, твае прыгожыя рыфмы,
тваю мілагучнасць і цудоўны стыль.
…” І я буду прасiць у цябе прабачэння,
калі я кахала цябе, не бачыўшы цябе,
гэта мая вiна…”
Я бачу, як яна падымае руку з пяром і нешта піша ў паветры, яна размахвае імі, нібы робячы кругі.
“О, як ты будзеш мець рацыю, калі ўявіш,
што нябёсы – гэта твая радзіма,
і што ты тут, на зямлі, пілігрым!..”
Яна павінна сказаць свайму Беларда, хто яна. Яна ўстае і ходзіць па сваім пакоі. Яна медытуе, таропка сядае.
“Мы былі дзвюма сёстрамі шляхетных бацькоў,
якія пакінулі нас у ранняй смерці.
Я была схільнай да мілых муз.
I, пасля іншага лячэння,
з цнатлівым станам
да Бога з вялікай асвечанай любоўю
задаволена жыву ў чыстым цэлібаце”…”
“…Нарэшце, Беларда, я прапаную табе
чыстую душу, адданую тваёй адвазе…”
“Але калі я здаюся табе дзёрзкай,
прынамсі будзь капітуляваным…”
Яна ўпэўнена, што яе стомленыя, простыя вершы ідуць туды, дзе Беларда…
“Плывіце, добрай дарогі, адплывіце,
кіруйце душой, якая ляціць без крылаў”.
Гэты любоўны верш спалучаны з захаваннем мастацкага жывапісу: майстэрскія мазкі размеркаваны роўна; аднак вам трэба крыху адысці, каб атрымаць асалоду ад гэтага ў поўнай меры.
Карціна, якую я сузіраю, гаворыць са мной; шэпча мне вершы, што чытаю ў захапленні.
Я бачу, як Амарыліс перачытвае свой доўгі ліст. Крыху папраўляе нейкі акцэнт. Падымае лісток за лістком і назірае за імі. Твар яе становіцца светлым. Яна далікатна бярэ свае запісы, быццам ахапкi свежых руж, прыціскае іх да грудзей і, усклікае: “Беларда!”
…Захапленне ад сузірання прыгажосці і таямніцы самога жыцця i прымушае зрабіць гэта найчысцейшай паэзіяй. Мноства падстаў і гарачых матываў паэта стварыць гімн прыгажосці жыццю, таму жыццю, якое, як вялікая рака, бяжыць па глыбіні яго душы.
Жыць
- – Жыць… – значыць з сумам сузіраць лімскія дажджы, якія ідуць без адпачынку, змешваючы невыразныя гукі з невыразнымі ўздыхамі, у туманныя поўдні; калі вецер спыняецца, каб увекавечыць твой твар.
- – Жыць… – гэта блукаць у здзіўленні па нятаптаных лясах, у імгненні, калі апалінавыя пробліскі світання блытаюць колер апалага лісця і кожнае з іх, асляпляючы зелянінай, шэпча табе сваё гордае імя.
- – Жыць… – гэта прагна шукаць у атрыманых лістах ці паведамленнях словы-прывіды, выдаленыя, сцёртыя, рассеяныя; якія змагаюцца за выхад у пошуках жыцця і застаюцца застылымі паміж радкоў.
- – Жыць… – гэта адчуваць экстаз, сузіраючы веснавыя прыцемкі, у тыя самыя імгненні, калі іх ззянне маўкліва рассейваецца, шукаючы апафеоз схаванага промня: таго, што праб’е пануючую непразрыстасць.
- – Жыць… – гэта памятаць, седзячы на пурпурным пірсе, які служыў вартавой вежай, светлы колер чаек і дакладную колькасць хваль у прыліве бурнага мора.
- – Жыць…- значыць ціха суправаджаць чароўную і рознакаляровую птушку калібры ў яе жанглюючым палёце; бязважкая, злучаная з ветрам, яна левітуе і п’е нектар і амброзію цудоўнай кветкі: для яе гэта святло кахання.
- – Жыць…- значыць быць шчака ў шчаку побач з агнём, святлом, ветрам, дажджом, смехам, бядой, лямантам, страхам, абдымкамі, словамі, кнігамі – жыць ажыўлена.
- – Жыць… значыць саслізнуць у адзіную і шчаслівую фразу – што з уласным сэрцабіццем – будзе дастаўлена таму, хто валодае, для вас, дарам прыгажосці; такім чынам дасягнуўшы таго, чаго не дасягнулі пасля доўныя позіркі, малітвы, сузіранні.
- – Жыць… значыць са здзіўленнем назіраць за жывымі плынямі мікраскапічных істот, якія ў сваіх павольных і разрозненых рухах са здзіўленнем шукаюць вечнасці сваіх продкаў.
- – Жыць… гэта ўпівацца да мяжы шчасця, са словамі нявызначанага значэння; тымi, што ляжаць выгнанымі ў барока або знойдзеныя сціснутымі разам з мноствам фаліянтаў продкаў, напісаных, большасць з іх, на гліняных таблічках.
- – Жыць… – гэта прагна хацець злавіць, у дакладную і мімалётную секунду, у якой праходзіць праз гай маіх мараў, шэпчучы мелодыю з зачараванымі арпеджыа, мілы твар, заўсёды няўлоўны.
.13.- Жыць… – гэта чуць самую вытанчаную рыторыку, у якой слова “мастацтва” ва ўсіх яго праявах плыве са мной у пошуках далёкіх рыфаў; там мы застанемся звязаныя непарушнымі сувязямі.
- – Жыць…- значыць знаходзіць цякучы спакой у схаваныя дні, назіраючы за кавалачкамі сонца, якія пра-нікаюць праз стыкі дахаў, у дамах з трыснягу, цыноўкі і гразі, якія фасфарыруюць і зараджаюцца сады, пасад-жаныя дрыжачымі рукамі .
- – Жыць… – гэта з трапятаннем сузіраць руку сузор’я, якая калыша скопішчы аблокаў, якія з далёкіх зімовых сонцастаянняў дазваляюць нам адчуць паліфанію ў паветры і вільготны водар зямлі.
- – Жыць… – азначае быць ахопленым захапленнем пры разглядзе незлічоных сціранняў, клякс, перакрываючыхся літар, раздвоеных радкоў на старонках яшчэ ненароджаных вершаў, апавяданняў, раманаў, напісаных з першай спробы тымі, каго акультурыла мастацтва .
- – Жыць… – гэта чуць пяшчотна млявыя кадэнцыі камернага аркестра, які перанёс нас у ціхую імперыю спакою; які раптоўна ўрываецца ў цішыню плаўнымі нотамі фагота, электрызуючы момант.
- – Жыць… значыць са скрухай памятаць кожнае слова старажытных моў, не разумеючы іх, ведаючы і не адчуваючы, што яны хаваюць знакі ў сваіх заблытаных рамках: лаціна пераўзыходзіць іх, хто назваў яе мовай мармуру?
- – Жыць… значыць жыць паўнавартасна з колерам усмешкі, раўніва сочачы, каб ні пякучыя прамяні Сонца, ні самыя злавесныя буры не гасілі, нават на імгненне, румянец маёй асаблівасці.
- – Жыць… – гэта назіраць, збянтэжанае і поўнае зорнай цішыні, сфармаванае племя; не ведаючы напэўна, калі ты ў захапленні іх сузіраеш, хто з іх мае большы кавалак неба.
Луiс Мануэль Лопес Фарфан, (Лiма).
Пераклала з iспанскай i падрыхтавала
Эла Дзвiнская.
На здымках:
- Перуанскi паэт Луiс Мануэль Лопес Фарфан.
- Амарылiс – перуанская паэтка 16 -17 стагоддзя.
- Лопэ дэ Вега – iспанскi паэт i драматург.
- Паэтычны лiст Амарылiс да Лопэ дэ Вега.
