9 лютага ў межах цыклу лекцый “Крыніцы гістарычнай памяці” ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі адбылася адна з найцікавейшых лекцый сезона – выступленне эксперта, кандыдата гістарычных навук Льва Казлова.
Знакаміты даследчык старажытных беларускіх карт, гісторык, перакладчык аўтар фундаментальных прац па гісторыі беларускай картаграфіі, складальнік гістарычных атласаў і збораў старажытных карт імкнуўся адказаць на пытанні: Калі наша зямля з’явілася на геаграфічных мапах? Як яна называлася? Наведвальнікі лекцыі змаглі перагартаць сторонкі выданняў Льва Казлова “Беларускае Палессе на старажытных картах”, “Беларусь у працах польскіх картографаў”, ” З дазволу караля і вялікага князя”, ” Стагоддзі на мапах” і іншых.
А з самага пачатку слухачы пазнаёміліся з выдатным лектарам як з цікавай асобай. Леў Раманавіч нарадзіўся ў 1937 годзе. Ён памятае першыя дні вайны ў Пінску, калі маці выцягвала з поля параненага бацьку, а дапытлівы хлопчык імкнуўся выратаваць невялічкі геаграфічны атлас, які потым вельмі спатрэбіўся яму.
У мірны час Леў Раманавіч служыў у войску, займаўся картаграфіяй, паступіў у Менскі педагагічны інстытут на гісторыка-геаграфічны факультэт. На ўсё жыццё Леў Раманавіч аказаўся звязаны з картамі. Ён з’яўляецца адным з першых папулярызатараў картаграфічных даследаванняў на Беларусі.
Ён – аўтар рэканструкцыі шэрагу старажытных карт, атласаў і глобусаў (у Менскай ратушы, у Нясвіжскім палацы і інш.). Калегі завуць яго “беларускім Меркатарам”, параўноўваючы са знакамітым фламандскім картографам і географам XVI стагоддзя.
Слухачы атрымалі інфармацыю пра карты Клаўдзія Пталемея пачатку нашай эры. На карце Пталемея можна знайсці Барысфен (Дняпро), ён апісваў балацістую мясцоваць, прыроду краю. Барысфен з прылягаючым нава-коллем ўпамінаецца ў творах Герадота, Страбона і Тацыта. Пталемей, які лічыцца родапачынальнікам картаграфіі, жыў у першым стагоддзі нашай эры. Яго картаграфічная спадчына была ўспрынята спачатку арабамі, і толькі ў ХV cтагоддзі трапіла ў сярэдневечную Еўропу.
Венецыянскі манах-камедула брат Маўра выканаў па загадзе партугальскага каралеўскага двара карту свету. Гэта – выдатны твор сярэднявечча, надзвычай багаты рознымі гістарычнымі дадзенымі. Але Белая Русь (Rossia Biancha) у прадстаўленні фра Маўра знаходзіцца недзе ля Белага мора.Зацікавіла слухачоў інфармацыя пра карты Шарыфа Ал- Ідрысі 1154 г.
Стваральнікам вядомай карты ” Вялікае Княства Літоўскае” стаў Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка (1549- 1616), па яго імені карта часцей называецца “радзівілаўскай”. Праца над ёй пачалася ў Нясвіжскім замку напрыканцы 90-х гадоў ХVI стагоддзя з выкарыстаннем дадзеных, атрыманых з езуіцкіх і іншых кляштароў.
Аўтарам іншай карты быў гугенот, пратэстант, французскі фартыфікатар Гіём дэ Баплан (1600-1675) , які быў запрошаны ў Рэч Паспалітую. Ён пазначыў на мапе: MAGNUS DUCATUS ET RUSIA ALBA. Яго невялічкая карта называлася “Вялікае Княста Літоўскае і Белая Русь”.
Карты Мікалая Крыштафа Радзівіла “Сіроткі” і Гіёма Баплана на працягу ХVII і пачатку ХVIII cтагоддзяў нязменна выкарыстоўваліся самымі вядомымі картавыдаўцамі Еўропы.
Заслугоўваюць асобных лекцый карты А. Артэрыюса і Г. Меркатара сярэдзіны і другой паловы ХVI cтагоддзя, якім шаноўны эксперт гатовы прысвяціць час.
Леў Раманавіч Казлоў пазнаёміў прысутных са сваёй кнігай “Стагоддзі на мапах”, якая выходзіла ў 2021 годзе ў выдавецтве “Беларуская навука” і прадстаўляе гісторыю еўрапейскай картаграфіі са старажытных часоў да ХIX стагоддзя, адлюстроўвае ў ёй Беларусь у розныя гісторычныя эпохі.
Наступнай у цыкле лекцый “Крыніцы гістарычнай памяці будзе выступленне гісторыка і краязнаўца Івана Сацукевіча 16 лютага ў Нацыянальнай бібліятэцы ў памяшканні 346.
Э. Дзвінская,
фота аўтара.
