У Дрыбінскім раёне на старажытным шляху з Магілёва ў Мсціслаў ёсць досыць вялікае мястэчка Расна. Гэтае мястэчка на сённяшні дзень адно з самых “насычаных” гістарычнымі помнікамі на ўсходзе Беларусі. Тут, перажыўшы нейкім дзівам усе нягоды мінулага стагоддзя, захаваліся: касцёл, сядзіба, млын, бровар, стайня, парэшткі царквы, цікавыя габрэйскія могілкі….
На думку географа В. Жучкевіча, тапонім “Расна” ўтвораны ад аднайменнай расліны. Расна вядомае з часоў Вялікага Княства Літоўскага. У 1430 г. з’яўляецца ўладан-нем князя Свідрыгайлы. А з 1499 г. належыць мсціслаўскаму князю М. Жаслаўскаму. У пачатку 16 стагоддзя павятовы горад Мсціслаўскага княства. У 1753 годзе заснавана езуіцкая місія, і былі пабудаваны: школа, місіянерскі дом і касцёл на фундуш уладальніка графа Пацея. Расна належала Пацеям, у 1848 годзе Еліяшэвічу, а з 1870 года адстаўному падпалкоўніку Спыткову. Па інфармацыі А. Мяцельскага ў 1784 годзе тут налічвалася 65 двароў і 218 жыхароў, касцёл і царква. Мястэчка мела квартальную вулічную забудову. У час паўстання 1863 – 64 гадоў паўстанцкі атрад Л. Звяждоўскага захапіў і спаліў усе справы, што знаходзіліся ў кватэры станавога прыстава. Ужо ў 1882 годзе ў Расна меліся вадзяны млын, сукнавальня, крупадзёрка, маслабойня, крама і карчма. У 1897 годзе было 137 двароў, пражываў 931 чалавек, працавалі дзве конныя крупадзёркі, вадзяны млын з сукнавальняй, паштова-тэлеграфнае аддзяленне, царква, касцёл, сінагога, царкоўна-прыходская школа, тры яўрэйскія малітоўныя дамы, багадзельня. У год бывалі два кірмашы.
Для тых, хто цікавіцца гісторыяй, у Расна варта абавязкова завітаць. Па сведчанні археолага Еўдакіма Раманава, яшчэ напрыканцы 19 стагоддзя ў наваколлі вёскі знаходзілася 2 курганныя могільнікі, і якіх было адпаведна 4 і 9 насыпаў. Калі пад’ехаць да Расна з боку Магілёва, то адразу спыніцеся каля шыльды-ўказальніка з назвай мястэчка. З правага боку вы пабачыце негусты хвойны лес, дзе знаходзяцца мясцовыя габрэйскія могілкі. Надмагільныя помнікі добра захаваліся. Калі прыкладзеце намаганне ў пошуках, то знойдзеце досыць вялікі помнік, які зроблены з каменя ручных жорнаў.
Далей ваш шлях павядзе праз пойму рачулкі Вербаўка, якая з’яўляецца прытокам Проні. Калі ўз’едзеце на пагорак у самім мястэчку, з правага боку пабачыце вялікі мурава-ны жылы будынак. Варта да яго ўважліва прыгледзецца. Раней гэта была праваслаўная царква, якая ў 1937 годзе была афіцыйна зачынена і напрыканцы 1940-х гадоў перабудавана пад вучэбны корпус школы-інтэрната. З тарца захавалася паўкруглая апсіда.
Далей па шляху не варта разганяць машыну, бо хутка ўгледзіце з левага боку манументальны касцёл з калоннамі ў глыбіні квартала. Касцёл Святога Казіміра – гэта помнік архітэктуры ў стылі класіцызму. Спачатку быў драўляны касцёл, у 18 стагоддзі пастаўлены на сродкі рагачоўскага старасты Міхала Пацея. У час пажару касцёл згарэў, і мураваны быў пабудаваны к 1819 году. Касцёл – трохнефная базіліка з прамавугльнай апсідай. Быў накрыты двухсхільным дахам. Галоўны фасад выдзелены 4-х калонным дарычным порцікам, які завяршаецца трохвугольным франтонам. Па баках порціка знаходзяцца нішы. Бакавыя фасады таксама з 4-х калоннымі порцікамі. Унутры храм падзелены на нефы 16 калонамі. Было 4 алтары. Касцёл знаходзіцца ў аварыйным стане.
Далей па шляху праедзеце праз дамбу да сядзібы Спытковых. З правага боку пабачыце маляўнічую сажалку з вадзяным млынам. Млын пабудаваны ў часы НЭП-у мясцовым прадпрымальнікам Пеўзнерам. Сядзіба знаходзіцца на пагорку і дамінуе над наваколлем. Сядзіба пабудавана напрыканцы 19 стагоддзя ў стылі неакласіцызму. Сядзібны комплекс уключае ў сябе: сядзібны дом, бровар, свіран, стайню і іншыя гаспадарчыя будынкі. Яшчэ гадоў 20 таму ў панскім доме знаходзілася мясцовая школа, але школу перавялі ў новы будынак, і помнік архітэктуры, на вялікі жаль, пачаў прыходзіць у заняпад.
Краявіды і помнікі Расна абавязкова зацікавяць аматараў даўніны. А на мясцовай сажалцы ў гарачы летні дзень можна прыемна адпачыць і скупацца пасля дарогі. Калі па гаспадарску падыйсці да гістарычнай спадчыны Расна і захаваць старадаўнія помнікі, то гэтае мястэчка стане сапраўдным упрыгожваннем нашай Магілёўшчыны.
Алег Дзьячкоў,
Магілёў.
