У аддзеле рамёстваў і традыцыйнай культуры адкрылася незвычайная выстава дзіцячага адзення 1920-35-х гг. Дзіцячая этнаграфія такой даўнасці – увогуле, рэдкая з’ява для многіх фондаў устаноў культуры. Цікава, што адзенне належыць уладальніцы, якая яго насіла і жыве дагэтуль у в. Голдава Лідскага раёна. Знаёмцеся, гэта Кавальчук Галіна Дзмітрыеўна. У 2020 годзе яна адсвяткавала свой 90-гадовы юбілей!
Сустрэча з гэтай цудоўнай жанчынай адбылася падчас палявых даследванняў у Лідскім раёне з мэтай збору дадатковай інфармацыі па традыцыйным сялянскім касцюме першай паловы ХХ ст. Сярод добразычлівых людзей раёна з актыўным жаданнем дапамагчы этнографу апынулася і старшыня Ходараўскага с/с Баклага Зоя Іванаўна. З разуменнем справы, яна не толькі падзялілася ведамі гісторыі сваёй мясціны, але спрыяла ў пошуках сталых жыхароў вёскі для ўдакладнення мінулых падзей. Выявілася, што і матуля Зоі Іванаўны, Галіна Дзмітрыеўна, з’яўлялецца той самай жывой сведкай першай паловы ХХ ст. Дзякуючы бабулі падцвердзіліся гістарычныя факты, напісаныя ў літаратурных крыніцах, і з’явіліся новыя, характэрныя для Лідскага раёна, былі запісаны назвы слоў прадметаў адзення на мясцовым дыялекце в. Вялікае Сяло.
Самым захапляльным атрымаўся яе аповяд пра ўклад жыцця ў тагачаснай вёсцы, пра дзяцінства і пра тое, у што яе апранала мама да Айчыннай вайны:
– Дзіцячае адзенне ў нашай сям’і замаўлялі тутэйшай краўчысе. Шылі з даматканага палатна, перашывалі з дарослага адзення, пашытага з куплёных тканін, – распавядала Галіна Дзмітрыеўна. – Паколькі я была малодшай у сям’і, акрамя новых убораў, мне ў спадчыну пераходзіў гардэробчык старэйшай сястрычкі Ганначкі.
Высветлілася, што шапачкі на галоўкі дзецям звычайна матулі шылі самі. Гладкія шапачкі з завязкамі пад бараду, пашытыя шчыльна па галаве з баваўнянай тканіны, мелі назву “каптурыкі”, з рушачкамі – шапачкі з “чубкамі”.
Немаўлят спавівалі да паўгода мяккімі льнянымі пялёнкамі і перавязвалі шырокім тканым поясам (каля 3 – 3,5 см) без узору, які называлі “спавівач”. Рабілі гэта так: вызначалі сярэдзіну пояса, пачыналі абмотваць дзіця ад грудзей пад спіну, перакрыжоўваючы канцы, потым наверх і гэтак далей, захопліваючы ножкі, “каб роўненькія былі”, і ўнізе замацоўвалі пояс вузельчыкам. Пад галаву дзецям клалі маленькія падушачкі, напханыя сенцам або пер’ем.
Самы цікавы сярод дзіцячых рэчаў – гэта камплект для хрышчэння. Шапачка з “чубкамі” і доўгая кашулька для немаўляці пашыты з тонкай баваўнянай тканіны, вышыты ў тэхніцы крыжа чырвонымі і чорнымі ніткамі. Маленькі мініяцюрны камплект, пашыты ўручную, з вытанчанай дробнай вышыўкай, выклікае шчырае замілаванне.
– Адзенне для хрышчэння, пашытае на заказ, каштавала грошай, яго бераглі і перадавалі ў спадчыну наступным дзецям сям’і без вызначэння полу. Абавязкова ў час хрыш-чэння завязвалі нацельны крыжык-абярэг на льняной нітачцы, які пасля хрышчэння дзіця насіла не знімаючы. Увогуле, існавала прыкмета, што немаўлят да года суседзям нельга паказваць, каб не ўрачы, таму калыску ў прысутнасці чужых закрывалі накідкай, трымалі малых ў хаце, пакуль не пачнуць хадзіць самастойна. Бывалі выпадкі, калі дзеці, народжаныя напрыканцы года, пасля зімы ўпершыню з’явіўшыся на вуліцы, здзіўлялі суседзяў. Маўляў: “Адкуль ты ўзяўся, малеча? Не паспелі і заўважыць!” – пераказвала ўспаміны сваёй маці, далучыўшыся да размовы, Зоя Іванаўна.
Сукеначкі летнія і зімовыя былі прыкладна аднолькавага фасону: на гестцы (рус. – кокетке), якая зашпільвалася гузікамі на спінцы, з раўнамернымі складкамі па полках спераду і ззаду, з доўгімі рукавамі.
Хочацца дадаць, што ў Лідскіх вёсках практыкавалі пашыў сукеначак з ільнянога палатна, якое ткалі на абрусы. Яно было танчэйшае, чым паўсуконнае, і ўзорыстае.
Бацькі Галіны Дзмітрыеўны трымалі ў гаспадарцы авечак. З воўны матуля прала ніткі, вязала на прутках цёплыя рэчы, такія як камізэлькі (рус. – жилетки), рукавічкі, панчошкі, шкарпэткі. Зімой у дзяўчынак былі валёнкі. Гэта сведчыць аб дабрабыце сям’і: без цёплага абутку дзеці ў бедных сем’ях маглі ўсю зімку на печцы прасядзець. Хатні абутак, падобны на тапкі, вязалі з ільняных нітак шыдэлкам. Называлі “лапці”. Хаця на Гародзеншчыне былі распаўсюджаны і іншыя назвы: такія як “пасталы”, “чуні”, “цюмпы”.
Бабуля, дарэчы, захавала хатні камбінезон, перашыты з куплёнай ніжняй бялізны, дзе гузікамі служылі кавалачкі галінак (у в. Сейлавічы Нясвіжскага раёна драўляныя гузікі, напрыклад, называлі “парцурбалкі”). Дзяўчынкам у халоднае надвор’е, як хлопчыкам, адзявалі портачкі, пашытыя з куплёных тканін, цёплыя камбінезоны, каб не памарозілі ногі.
Полаўзроставае адрозненне ў адзенні традыцыйна яшчэ доўга захоўвалася сярод вясковага насельніцтва, асабліва гэта датычылася галаўных убораў: дзяўчынкі і жан-чыны завязывалі хусты, хлопцы даношвалі за старэйшымі мужчынамі футравыя шапкі, картузы. У сярэдзіне ХХ ст. паўсюдна былі распаўсюджаны “канаплянкі” – крамныя клятчастыя хусты з махрамі, якія для дзяцей замянялі вопратку. Хусты былі не толькі цёплыя, але мяккія і зручныя. Завязывалі іх так: складалі вуглом, пакрывалі галаву і плечы, далей перакрыжоўвалі канцы пад пахамі і завязвалі на спіне, запраўляючы вугал хусты пад вузёл. Многія дзеці зімой так і хадзілі ў пачатковую школу.
Пад канец размовы вельмі хацелася пачуць адказ на пытанне: з чым жа гуляла Галіна Дмітрыеўна, калі была маленькай Галінкай?
– Помню, што мама мне давала льняную торбачку, у якой ляжалі рознакаляровыя лапікі. Я любіла іх перабіраць, – з усмешкай адказала бабуля. – А якія цацкі ў нас былі, і ў што мы гулялі, я раскажу вам у наступны раз!
Аўтар артыкула:
Ірына Дыдышка,
метадыст аддзела рамёстваў і традыцыйнай культуры ДУ “Лідскі раённы цэнтр культуры і народнай творчасці”.
