Добра памятаю рэферэндум 1996 г. Сярод мноства пытанняў, вынесенных на рэферэндум, было і пытанне аб мове. У народа пыталіся, ці згодны ён (народ ) з двухмоўем. Зразумела, быў згодны, акрамя невялікай часткі насельніцтва, якую паблажліва называлі свядомай, да якой адносіўся і я, чым ганаруся. Не памятаю дакладнай фармулёўкі пытання, але сэнс заключаўся ў тым, што акрамя роднай мовы (беларуская мова родная хаця б таму, што краіна наша называецца Беларусь), дадавалася руская мова, таксама ў якасці дзяржаўнай. Такім чынам, у Канстытуцыю была запісана норма, па якой у Беларусі дзве дзяржаўныя мовы. Ну дзве, дык дзве, – думалася мне. Нідзе родная мова ад мяне не дзенецца. І праўда. Я магу гаварыць па- беларуску, але толькі ў беларускамоўным асяроддзі, таму што ў беларускіх крамах не заўсёды разумеюць, чыноўнікі ўсіх рангаў круцяць насамі, a гадоў колькі назад журналісты Лідскага тэлерадыёаб’яднання на маю просьбу сфармуляваць пытанне па- беларуску ў час апытання на вуліцах горада адказалі, што не размаўляюць па-беларуску?!!! Праўда, цяжка паверыць. Толькі не ў Беларусі. Калі расійская прапаганда распавядае аб тым, што ў Латвіі, або дзе яшчэ рускіх людзей прымушаюць ведаць мову тытульнай нацыі, становіцца сорамна і прыкра. А як жа па-іншаму. Ніхто ж не забараняе карыстацца рускай мовай на вуліцы, дома, ды і на рабоце ніхто не прымушае гаварыць на мове гэтай краіны. А мову трэба ведаць для таго, каб арыентавацца ў дакументацыі, напрыклад. Хаця можна ўладкавацца грузчыкам. Там ўвогуле не будуць прымушаць ведаць мову. Дастаткова ведаць рускую разам з рускім матам. Можна цягаць мяхі і скрыні хоць усё жыццё, і ўсім будзе добра. А можна пера-ехаць на сталае жыццё ў Беларусь, тут цябе ніхто не будзе прымушаць вучыць беларускую мову. А навошта? Амаль уся дакументацыя на рускай мове. З другога боку, адпаведна перапісу, як мінімум 60% насельніцтва краіны лічыць беларускую мову роднай. І нічога страшнага няма ў тым, што мала хто на ёй размаўляе. Так склался гістарычна. Будзе незалежнасць – будзе і мова. Я ў гэтым упэўнены. Можа, нават гэта адбудецца пры маім жыцці, калі пашанцуе. Праўда, хацелася б, каб хутчэй. А каб было хутчэй, мову трэба прапагандаваць. З гэтай нагоды хочацца выказаць падзяку калектыву беларускага радыёаб’ яднання за тое, што асноўная маса праграм ідзе па – беларуску. Бяда толькі ў тым, што іх мала хто чуе. У свой час, у кожнай хаце і ў вёсцы, і ў горадзе, была радыёкропка, якая цэлы дзень вяшчала ў асноўным па-беларуску. Цяпер гэтага няма – радыё замяніла тэлебачанне. Больш маладыя яшчэ маюць магчымасць атрымліваць асалоду ад беларускай мовы, блукаючы па прасторах інтэрнэту. Людзі ж сталага ўзросту, пенсіянеры ў асноўным глядзяць тэлевізар, глядзяць рускія і беларускія каналы. Гэта гучыць дзіўна, але гэта факт. Я аб тым, што беларускую мову на нашым тэлебачанні можна пачуць толькі 21 лютага, калі ва ўсіх краінах адзначаецца дзень роднай мовы. Зразумела, гэта здзек. Калі ў нас больш за палову насельніцтва лічыць беларускую мову роднай, чаму гэта насельніцтва не мае магчымасці глядзець беларускія навіны па – беларуску. Па вялікім рахунку, мяне пазбаўляюць канстуцыйнага права на карыстанне роднай мовай. У часы СССР навіны на БТ выходзілі на беларускай мове, калі хто не ведае. Калі ў нас дзве дзяржаўная мовы, чаму на тэлебачанні чувацць толькі адна Якая яшчэ мова, па думцы ўплывовай міжнароднай арганізацыі ЮНЭСКА, уваходзіць у топ 3 па меладычнасці? Беларуская. Услед за італьянскай. Любая краіна ганарылася б гэтым. Хто ва Усходняй Еўропе першадрукар? Скарына. Дык чаму немагчыма перавесці адну з беларускіх праграм на родную мову? Хаця б часткова. У нас жа іх тры. Так, тры. Таму, што канал “Культура”, на тое і канал “Культура”, каб прапандаваць родную мову. Між іншым, хапае там і расейскай, фактычна выконваецца закон аб двухмоўі, і гэта правільна, калі ў нас такі закон. Што перашкаджае ўвесці дадзеную норму для іншых каналаў, я не ведаю. І нават не здагадываюся. Я разумею, што з боку Расеі на Прэзідэнта аказваецца пастаянны ціск у моўным пытанні. Ідзе размова аб мяккай беларусізацыі. Камусьці з дробных расейскіх чыноўнікаў не падабаецца слова “малако” на шыльдах беларускіх крамаў замест расейскага “молоко”, нехта не разумее “хуткасны рэжым” і яго мяняюць тэрмінова на “скоростной”. Ну змянілі. І што? Расейцы сталі больш лагодныя? А газ немцам прадаюць таней, чым саюзніку. Ды пішыце хоць усё па-руску. Нічога не зменіцца. А вось як праглынуць Беларусь, будуць пісаць як захочуць і рабіць што хочуць. “Белоруссия и Россия – одна страна, ведь там и там говорят по-русски”. Такія вось заявы даводзілася часта сустракаць у сродках масавай інфармацыі суседняй краіны. І яны маюць рацыю. Згодны на 100%. Ну, немагчыма адрозніць беларускі канал ад рускага. Хто не верыць – праверце. На пачатку работы тэлевізійнага канала вам пажадаюць добрай раніцы, далей будзе агляд навін па-руску, культурных праграм па-руску, спартыўных праграм па-руску і так, пакуль класціся спаць. Пасля вашага тэлебачання людзі сталага веку, якія ў свой час валодалі беларускай мовай, размаўлялі на ёй, пераўтвараюцца ў атрад рускамоўных і лічаць сябе “почти что русскими”. А паспрабуйце запытаць школьніка, што гэта за месяц такі чэрвень, і вам будзе сорамна, таму што адказу не пачуеце. А між тым, у адрозненне ад рускіх назваў беларускія маюць сэнс. Да прыкладу: верасень, кастрычнік, лістапад і сентябрь, октябрь ноябрь. Ці снежань, студзень, люты і декабрь, январь, февраль. Адчуваеце розніцу? Між тым расейскай мовай карыстаецца ўсё менш насельніцтва. У Казахстане ўвогуле пераходзяць на лацініцу, каб забыцца пра “великий и могучий”. Яно і зразумела: пасля анексіі Крыма і спробы стварыць “русский мир” на ўсходзе Украіны Расія трапіла пад жортскія санкцыі, і кожны кантакт з рэжымам лічыцца непрыстойным. Разам з тым, пачынаючы з 2014 г., па трох расейскіх каналах пачалі паказваць адыёзныя праграмы, з удзелам так званых расійскіх палітолагаў. Карыстаючыся вядомай формулай “лучшая защита -нападение”, расійская зграя палівае брудам кіраўніцтва Украіны, эліту, народ дружалюбнай нам краіны.Такое ўражанне, што гэта Украіна захапіла расійскую тэрыторыю, а не наадварот. Мой знаёмы глядзіць праграму “60 минут” і “Соловьева” некалькі разоў, балазе сучасныя тэлевізійныя функцыі дазваляюць гэта рабіць, і даўно зрабіў выснову, што Пуцін – самы разумны, і Лукашэнку да яго далёка, і зусім не супраць, каб Пуцін быў у яго прэзідэнтам. Якім чынам? Правільна, пасля аб’яднання з Pасіяй. Ну для чаго гэта паказваць? Kаб падымaць рэйтынг Пуціна? А што, калі замест гэтых пустых і шкодных, праграм увесці свае беларускія. Каб пасля прагляду нацыя кансалідавалася вакол свайго Прэзідэнта а не абмяркоўвала вартасці чужога, ад якога адвярнуўся ўвесь свет. “Не можа быць нацыі без мовы”, – гэта словы Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, якія пара нарэшце ўчуць кіраўніцтву Белтэлерадыёкампаніі. Калі яна беларуская?
Вяслаў Ярмак,
г. Ліда.