Памёр Анатоль Вярцінскі
Калі паміраюць паэты,
што ні перад кім не гнуцца,
у чалавецтва прасветы
на ўсе вякі застаюцца.
Гэтыя радкі згадаліся мне адразу, калі пачуў пра сыход з зямнога жыцця Анатоля Ілліча Вярцінскага, выдатнага паэта і грамадскага дзеяча, які ў справе адстойвання беларушчыны не гнуўся і не згінаўся ні перад кім. І за пісьмовым сталом, і на парламенцкай трыбуне, і на адказнай рэдактарскай пасадзе ён паводзіў сябе годна. Тыднёвік творчай інтэлігенцыі “Літаратура і мастацтва” ў час, калі яго ўзначальваў Вярцінскі (1986-1990), стаў узорам пісьменніцкай смеласці, трыбунай для вострых публіцыстычных дыскусій, да якіх прыслухоўваліся ўсе – і ўлада, і апазіцыя. Свой “лімаўскі” запал Анатоль Ілліч не страціў і стаўшы дэпутатам Вярхоўнага Савета 12-га склікання, дзе яму даводзілася і тэкст Канстытуцыі незалежнай Беларусі рэдагаваць, і Дзень Незалежнасці 27 ліпеня з парламенцкай трыбуны абвяшчаць.
І ўсё ж галоўным прызначэннем, нават пакліканнем для Анатоля Вярцінскага была паэзія. Як паэт ён пазнавальны з першага радка – арыгінальна-роздумны, мудра-афарыстычны. Памятаю, якім адкрыццём і скарбонкай паэтычных афарызмаў стала для мяне, у той час яшчэ студэнта, яго кніга “Ветрана”. Атмасфера тады, у сярэдзіне 1980-х, была даволі гнятлівая, хацелася свежага паветра, і кніга тая зрабілася для мяне своеасаблівай кіслароднай падушкай. Чытаў – як дыхаў…
Калі паспрабаваць адным словам вызначыць галоўны матыў і сутнасць паэзіі Анатоля Вярцінскага, то гэта, на маю думку, жыццесцвярджальнасць. Нездарма адна з ягоных кніг мае назву “Жыцьмем”. Дзеясловы жыцця дамінуюць у вершах і паэмах Вярцінскага, бадзёра перагукваюцца між сабой: “жыцьме мой родзе, мой народзе”, “прагучаў тройчы вокліч, што радзіма жыве”, “жыццё ж не канчаецца, жыццё прадаўжаецца”…
Жыццё краіны Беларусі для паэта і грамадзяніна Вярцінскага было галоўным і штодзённым клопатам. Ужо моцна хворы, ён дужа перажываў з-за тых падзей, якія ніяк не спыняцца на беларускай зямлі.
Анатоль Ілліч да апошніх гадоў жыў актыўным жыццём, глядзеў на свет і па-маладому здзіўляўся, таму і не ведаў старэчага песімізму. Вось як, да прыкладу, узрушыў яго, васьмідзесяцігадовага, расквітнелы сад:
“Глядзеў я на вішні, яблыні,
на гэты цуд новаяўлены,
глядзеў на белую квецень
і адыходзіў душой.
Такое было адчуванне,
такое было хваляванне,
якое бывае ў храме
з яго ўрачыстай імшой”.
Паверце, гэта вельмі рэдкая з’ява, калі паэт і ў сталым веку не развучыўся глядзець на свет па-юнацку.
Анатоль Вярцінскі любіў дарыць сваім сябрам нечаканыя падарункі. Аднойчы ён падараваў мне… Каран. Разгарнуўшы яго наўгад, я ўслых – з вялікім здзіўленнем – прачытаў: “Паэты – хлусы, якія блукаюць па раўнінах і гавораць тое, чаго самі не робяць”. Рызыкуючы наклікаць на сябе гнеў прарока Мухамеда, мы тады з Анатолем Іллічом прыйшлі да агульнай думкі, што беларускіх паэтаў тыя словы ніякім чынам не датычацца.
Бо ў Беларусі паэт – і творца, і абаронца, і араты, і сейбіт, і жнец на айчынным рэдка калі ўраджайным палетку.
Такім быў і такім запомніцца мне Анатоль Вярцінскі.
Міхась Скобла.
