Беларускі народны каляндар на 2022 год

Народны каляндар – гэта сістэма сталых ці рухомых свят, прысвяткаў, абрадаў, гульняў, звычаяў, што замацаваны ў быце і фальклоры. Уяўляе пераважна спалучэнне язычніцкай і хрысціянскай культуры. Гэта – фальклорны каляндар: ён складзены на аснове хранонімаў, якія зафіксаваны ў вуснай народнай творчасці беларусаў і ўключае традыцыйныя арыенціры на сельскагаспадарчыя работы і адпачынкі ў гадавым, сезонным, месячным і іншых цыклах-рытмах. Утрымлівае традыцыйныя феналагічныя, метэаралагічныя, агранамічныя, астранамічныя, астралагічныя і іншыя каляндарныя веды, атрыманыя пераважна шматгадовым досведам.

У народным календары на 2022 год прадстаўлены асноўныя святы і прысвяткі з кароткімі тлумачэннямі, прыкметамі і г. д. Дні (хранонімы), якія адзначаюць беларусы-католікі, выдзелены курсівам. У праваслаўных яны замацаваны за старым, юліянскім, календаром, што мае 13 лішніх дзён. Зорачкай /*/ пазначаны святы “рухомай” царкоўнай пасхаліі.

Умоўныя абазначэнні: п – панядзелак, а – аўторак, с – серада, ч – чацвер, пт – пятніца, сб – субота, н – нядзеля. Даўжыня дня і моманты ўсходу і заходу сонца падаюцца для Менска. Больш падрабязна пра значэнне хранонімаў календара можна прачытаць у нашай кнізе “Беларускі народны каляндар” (Мінск, 2002).

Студзень

1. сб. Новы год. ВКЛ перайшло на студзеньскі стыль у 1550 г., Расія – з 1700 г. Святой Багародзіцы Марыі.
2. ч. Першая, Посная куцця. Перадкалядная вячэра. “Які дзень, такі і год”.

“Снег на куццю – грыбы на лета,

Такая матчына прымета”. Якуб Колас..

Аб’яўленне Божае. Тры Каралі. Католікі праводзілі маскаваны абрад “Тры каралі”, або “Гэроды”.

7. п. Нараджэнне Хрыстова. Пачатак Каляд. “Ой, Калядачкі, бліны-ладачкі…”. Калядавалі. Насілі “зорку”. Паказвалі батлейку. На Каляды праводзілі ігрышчы (“вадзілі казу”, “жанілі Цярэшку”, “пяклі ката”, гулялі ў “Яшчура” і інш.).
8. н. Сцяпан. “На святога Сцяпана вышэй слуга за пана”. Хрышчэнне Божае.
9. ч. Шчодрая куцця. Пачатак Шчодрага тыдня. “Мароз, хадзі куццю есці”.
10. пт. Абразанне Гасподняе. Васілле. Новы год па правасл. календары. “Сею, сею пасяваю, з Новым годам вас вітаю”.
11. а. Трэцяя, Галодная, Вадапосная куцця. Апошнія дні Каляд. “Каляда ад’язджае”.
12. с. Вадохрышча (Кшчэнне). “Святое Кшчэнне ваду ксціла…, свет ачысціла і ваду наверх пусціла”, “На Вадохрышча завіруха – на Вялікдзень таксама”.
13. ч. Прывадохрышча – заканчэнне Каляд. Пачатак Малой вясельніцы (да посту).
14. пт. Аксіння. “Аксіння дарогу перамяце, а корм падмяце”. Фядос. “На Фядоса цёпла”.
15. сб. Таццяна. Свята студэнтаў. Павел. “Вее вецер – будзе вайна”.
16. пн. Апанас. Гусінае свята. Свята свойскай жывёлы. “Хавай нос у апанасаўскі мароз”.

Люты

1. а. Ігнат. “На святога Ігната зіма багата”.
2. с. Грамніцы, Стрэчанне. Ахвяраванне Божае. “Калі на Грамніцы нап’ецца певень вадзіцы, то на Юр’я наесца вол травіцы”, “Грамніца – хлебу палавіца…”.
3. сб. Агата. Каровіна свята. “Хлеб і соль святой Агаты не пусціць бяды да хаты”.
4. н. Паўзіміца Аксіння. “На Аксіні мяце”. Дарота. “Па Дароце высахнуць хусты на плоце”.
5. пт. Ігнат. “Ігнат Грамніцам рад”.
6. пн. Трыфан. “На Трыфана зорна – вясна позняя”. Валянцін. Свята закаханых.
7. а. Грамніцы, Стрэчанне. “Зіма з летам сустракалася…”, “На Грамніцы палавіна зіміцы”.
8. пт. Агата. Каровіна свята.
9. 24. ч. Улассе. Свята жывёлы. “Аўлас на сыры лас”. “На Валосага бліны пяклі ці аладкі, каб былі валы гладкі”. Мацей. “На Мацея дарога пацее”, “На Мацея адліга – будзе мароз”.
10. сб. Фаціння. Заступніца ад хвароб.

Сакавік

2. с. *Папяльцовая серада.
3. пт. Казімір. “Святы Казімір дровы сякець”.
4. н. *Першая нядзеля вялікага посту.
5. с. Янка, Паўраценне. Мядзведзь паварочваецца ў бярлозе на другі бок.
6. сб. Рыгор. “На святога Рыгора ідуць рэкі ў мора “.
7. н. Васіль Капальнік. Са стрэх капае.
8. пн. Аўдоцця Вясноўка. Гуканне вясны. “На Аўдокі голы бокі”. (1.03 Новы год у мінулым, сакавіцкі каляндарны стыль).
9. а. Хвядот. “На Хвядота занос – усё сена знясе”.
10. ч. Вясновае раўнадзенства. Усход 7.17, захад 19.18. Герасім Гракоўнік. “Герасім гракоў прыгнаў”.
11. пт. *Дзедава пятніца.
12. сб. *Масленыя Дзяды (Бабы). “Дзяды не зналі бяды, а нашы ўнукі зазналі мукі”. Святога Юзафа.
13. н. *Рабы тыдзень, Малая вясельніца, Развітальны, Сырапусны тыдзень. Тыдзень перад Масленіцай. Які добры дзень на Масленным тыдні, у той дзень ад Іллі сеялі лён. Дзяўчаты вешалі “калодкі” нежанатым хлопцам.
14. с. *Лысая серада. Праталіны-залысіны. Янка, Паўра-ценне. Мядзведзь паварочваецца ў бярлозе на другі бок.
15. ч. *Блакітны чацвер. Тумановы дзень. *Крывы, Тлусты чацвер.
16. 19. сб. *Зборава субота. Абрад “споведзі дзежкі”. Язэп. “Святы Язэп сярод посту шлюб дае прахвосту”. “На Язэпа пагода – год ураджайны”.
17. н. *Зборніца, Ізбор. Адзін з варыянтаў Новага года/лета ў час прыняцця юліянскага летазлічэння. Пачатак збору ў поле. “А святы Ізбор – бяжыць вада з гор”.
18. а. Саракі. Свята птушак. Прылятае 40 выраяў. “Святыя Саракі ў поле саху валаклі”. Прыска. “На святога Прыску праб’е лёд і пліска”.
19. пт. Рыгор. “На Рыгора зіма ідзе ў мора”. Дабравешчанне, Звеставанне. “І птушка гнязда не ўе”. Прылёт буслоў. Гуканне вясны.
20. сб. Міждабравешчыны (да 7 красавіка). Забарона на “запасванне” кароў.
21. с. *Уступная серада. Каб урадзіў лён, мылі верацёны ці калаўроты, хадзілі ў карчму і пераскаквалі цераз пень

Аляксей Цёплы. Дзень рыбалова. “На Цёплага Аляксея рыба ідзе на нераст, карова на верас, а бортнік на хвою”.

Красавік

1. пт. Дар’я Вясенняя. Адбельвалі палотны.
2. п. *Пачатак Храстовага тыдня. Пяклі “храсты”. Засеўкі. Абрад “жаніцьбы коміна”.
3. а. Арына. “На Арыну сей капусту ў расадніках”.
4. с. *Серадапосце. Выпякалі “храстцы”. Камаедзіца. Свята мядзведзя. Дабравеснік. Пяклі пірагі “буславы лапы”.
5. ч. Дабравешчанне. “Дабравешчанне без ластавак – халоднае лета”. Абрад “Страла”.
6. пт. Благуста. “На Благусту сей капусту”.
7. сб. Матрона. “На Матрону шчупак хвастом лёд разбівае”.
8. н. Пачатак *Вербнага тыдня. *Вербніца, Пальмовая нядзеля. “Не я б’ю, вярба б’е”.
9. п. Пачатак *Пахвальнага тыдня. “Дзікая качка яйцом пахваліцца”.
10. ч. Прабуджэнне хатніка. Мар’я. Калі ў ясную ноч прыбывала вада, то суха будзе ў жніво на хлебнай ніве.
11. пт. *Пахвальная пятніца. Мыццё дзежак. Палікарп. Пачатак бясхлебіцы.
12. сб. *Пахвальная субота. Не грымелі кроснамі, каб гром не грымеў. Мікіта. “Калі на Мікіту крыгаход, то няма ні клёву, ні лову рыбаловам”.
13. н. *Вербніца.*ВЯЛІКДЗЕНЬ (у католікаў).
14. п. Пачатак *Белага, Вялікага, тыдня. *Чысты панядзелак. Бялілі і мылі ў хаце.
15. а. *Чысты аўторак. Каб на людзей і “гаўядо” не напала “парша”, трэба ўсё мыць.
16. с. *Дравяная жарсць. Мыюць усё дравяное.
17. ч. *Чысты чацвер. Лазня. Абрад мыцця дзежкі. Пуд. “Пуд снег пужне”. Руф. Руф рушыць снягі.
18. пт. *Чырвоная, Велікодная, пятніца. Сеялі гарох. Арына. “На Арыну сей капусту”.
19. сб. *Вялікая, Чырвоная, субота. Фарбавалі яйкі. Канец Вялікага посту. Зосім – ахоўнік пчол. Андрыянава ноч, Андрэй. Ноч дзявочай варажбы і чараўніцтва. Юры. (Новы год па задыяку). “Як зязюля закукуе за 12 дзён да Юр’я на “голы” лес, то не чакай ураджаю і будзе хварэць жывёла”. Войцах. “Святы Вайцеху выпусціў жаўранка з меху”.
20. н. *ВЯЛІКДЗЕНЬ (у праваслаўных). “Хрыстос уваскрос! – Сапраўды ўваскрос!”Анціп – ахоўнік зубоў. Свята Божай Міласэрнасці.
21. п.. Працяг *Велікоднага тыдня. “Першы дзень пірагі маюць, а сярэдні пагуляюць, а апошні дзень выпраўляюць”. Свята сена (Тураўшчына). Марк. “Дождж на Марка, дык зямля як шкварка”.

Травень

1. н. *Праводная нядзеля. “Ідзі, зіма, да Кучава, як ты нам надакучыла”. Кузьма. “Май Кузьма з морквінай сустракае, а Пахом з гурком”.
2. п. *Радаўнічныя Дзяды.
3. а. *Радаўніца. “На Радаўніцу да абеду пашуць, па абедзе плачуць, а к вечару скачуць”.
4. с. *Градавая серада. Праводны, Мёртвы, тыдзень. “Пайшла зіма да Кіева, а лета нам пакінула”.
5. ч. Ляльнік. Свята Лялі – дачкі Лады.
6. пт. Юр’е. Свята жывёлы. “Як дождж на Юр’я – хлеб будзе і ў дурня”. Абрад “Страла”.
7. сб. Алісей. “Прыйшоў Алісей – авёс пасей”. Бабскія розбрыкі. Скокі жанчын і качанне па зямлі дзеля ўрадлі-васці.
8. н. Марк. “Дождж на святога Марка – дык зямля, як шкварка”. Станіслаў. “Сей лён на Станіслава – вырасце як лава”. “Сей гуркі на Станіслава, калі сонейка ласкава”
9. а. Ярылавіца. Свята Ярылы.
10. пт. Якуб. “На Якуба грэе люба”.
11. сб. Макарэй. Абрады ля вады.
12. н. *Міраносцы. “На Міраносця п’яныі бабы цігаюць адна адну за валосця”. Барыс. Апякун поля і жывёлы.
13. с. Арына Расадніца. Дзень высаджвання расады ў Паазер’і.
14. пт. Антоній. “На святы Антоній сей авёс для коней, а як удасца дык і прадасца”.
15. сб. Іван Веснавы. Апякун земляроба. “На Івана каласок, а на Пятра піражок”.
16. н. Мікола Веснавы. Свята пастухоў. “Сей гуркі па Міколе,будзе ўсім даволі”. Алёна. “Сей лён на Алену, будзе кашуля па калена”.
17. 23. п. Пачатак *Пераплаўнага, Чарвівага, тыдня. Не трэба садзіць, бо заядуць чэрві. Зілот. “Сей пшаніцу на Зіло-та, і яна будзе як злота”.
18. а. Макей. “Мокра на Макея – і лета не прасушыць”. Кірыла і Мяфод. Калі дзень мокры – і лета будзе мокрае.
19. с. *Градавая, Пераплаўная, серада. Засцярогі ад граду і дажджу. Епіфан. “На Епіфана раніца ў чырвоным каптане, неба з барваю – гарачае лета”.
20. ч *Ушэсце. Унебаўшэсце пана Езуса. Свята агляду жыта..
21. пт. Сідары. “Прыйшлі Сідары – прыйшлі і сіверы”.
22. сб. Пахом. “Святы Пахом павее цяплом”. “Садзі капусту на Пахом – будзеш насіць мяхом”.
23. н. Магдалена. Зязюльку прысылае.
24. а. Шэсць дзеў. “Лён сей позні”. Канапелька Матруна. “У зямлю махнула“. Фядот. “Як на дубе апушка – у Фядота аўсу поўна кадушка”.

Чэрвень

2. ч. *Ушэсце. Тры пакутнікі. “Няма лета, але пасля іх не бывае зімы”.
3. 3. пт. *Градабойны, Ледавіты дзень. Алёна, Ульяна. Дзень ільну.
4. сб. Васіліск. “Ад Васіліска і салавей блізка”.
5. н. Дзень Ефрасінні Полацкай. Хадзілі пакланіцца і абракацца. *Сёмуха, Зыход Св. Духа. Свята зелені.
6. а. Ян. “Рой перад Янам – пчаляр панам”.
7. с. *Градавая серада.
8. ч. Езуса Хрыста, Найсвяцейшага і Вечнага Святара. Абрад “Страла”.
9. с. *Сёмушныя Дзяды. Духавая субота, Зялёная субота. Перавод уніятаў у праваслаўе.
10. н. *Сёмуха, Тройца. Культ продкаў і расліннасці. “Павядзём Куста пад гай зялёненькі…”.
11. п. *Святы дух. “На Духа будзе цёпла і суха”. Ерамей. Антоні. “Антоні, аддай коні”.
12. а. *Конскі Вялікдзень. Свята коней. Юстын і Харытон. “Юстын цягне ўверх каноплі, а Харытон – лён”.
13. ч. Лук’ян. Паўднёвы вецер на Лук’яна – на добры ўраджай яравых. *Божае цела, Дзявятнік.
14. п. Русальніца, Іван ды Мар’я. Праводзіны вясны. “На Граннай нядзелі Русалкі сядзелі…”. Летняе сонцастаянне (з 17.06 да 23). Даўжыня дня – 17.07. Усход – 4.38, захад – 21.45.
15. а. Тодар. “На Тодара раса – канапель паласа”.
16. с. *Градабой, Серада Русаль. Здабывалі з ясеня святы агонь. Кірыла. Пачыналі касавіцу ў Паазер’і.
17. ч. *Дзявятнік. “Дзеўяць ягодзін на ветцы”. Абліваха. Нараджэнне Св. Яна Хрысціцеля, Купала. “Дзень адбаўленне, ночы прыбаўленне”. “Сонца грае”. У старажытн. – Новы год/лета.
18. пт. *Дзевятуха. Дзень ад навальніцы. Найсвяцейшага Сэрца Пана Езуса.
19. сб. Анапрэй. “Хто на Нупрэя пасее грэч, той будзе бліны печ”.
20. н. *Русальчыны розыгры. Засцерагаліся рос. Акуліна Грачышніца. Сеялі грэчку. Задзярыхвост.
21. п. *Пятроўка да 11 ліп. Пятроўскі пост. Пятроўка-галадоўка.
22. а. Амос. “Прыйшоў Амос – цягне ўгору авёс”.
23. с. Ціхан. “Пеўчыя птушкі заціхаюць”. Святых апосталаў Пятра і Паўла, Пятрок. “Да Пятра зязюльцы кукаваці”. “Прыйшоў Пятрок – апаў лісток, прыйдзе Ілья – ападуць і два”.
24. ч. *Дзясятнік. “Дзесятнік гнаі возіць”.