Тысячы беларусаў выходзяць на мірныя акцыі з бела-чырвона-белымі сцягамі. Але ў многіх суайчыннікаў да гэтай сімволікі негатыўнае стаўленне, нягледзячы на тое, што менавіта пад гэтым сцягам Аляксандр Лукашэнка прымаў прысягу як першы прэзідэнт Беларусі. Давайце для аб’ектыўнасці звернемся да гісторыі. У гэтым нам дапаможа Уладзімір Снапкоўскі, доктар гістарычных навук, прафесар кафедры міжнародных адносін БДУ.
– У часы Вялікага Княства Літоўскага, у 14-15 стагоддзях, сустракаецца першае згадванне бела-чырвона-белага сцяга і герба “Пагоня”, што азначала пераслед ворага. Пад гэтым сцягам ваявалі ваяры ВКЛ, выходзіла шляхта ў агульны паход супраць ворага ў 16-17 стагоддзях. Калі бліжэй да сучаснасці, то можна сказаць, што пад гэтым сцягам фармавалася нацыянальная самасвядомасць беларусаў у ХХ стагоддзі. Аўтарам праекта сцяга лічыцца беларускі грамадска-палітычны дзеяч і архітэктар Клаўдзій Душ-Душэўскі. Пытанне пра нацыянальную сімволіку абмяркоўваўся на з’ездзе беларускіх нацыянальных арганізацый у Менску ў сакавіку 1917 гады, і менавіта бела-чырвона-белы сцяг стаў атрыбутам Беларусі, якая адраджалася. Першы Усебеларускі з’езд у снежні 1917 года ўжо ўпрыгожваў бела-чырвона-белы сцяг. А калі ў 1918 годзе была абвешчана Беларуская Народная Рэспубліка, гэты сцяг і герб “Пагоня” сталі нацыянальнымі знака-мі БНР. У расійскіх і беларускіх бальшавікоў быў свой чырвоны сцяг. Такім чынам, розныя палітычныя сілы выступалі пад рознымі сцягамі, што было цалкам натуральна.
– А потым была Вялікая Айчынная вайна, калі бела-чырвона-белы зноў з’явіўся…
– Так, гэты сцяг выкарыстоўваўся беларускімі калабарантамі з дазволу нямецкай адміністрацыі ў якасці нацыянальнага знака беларускіх арганізацый. Але гэта была прынятая ў той час практыка ва ўсіх акупаваных краінах – выкарыстоўваць нацыянальныя мясцовыя знакі.
– Чаму ж у нас, мірных беларусаў, спрэчкі вакол бела-чырвона-белага сцяга даходзяць ледзь не да бойкі?
– Сімволіка ў прынцыпе мае вялікае значэнне ў палітыцы і гісторыі дзяржаўнасці. Таму сцяг, герб і гімн актыўна і шырока выкарыстоўваюцца палітычнымі сіламі ў сваіх па-літычных інтарэсах. Гэта мае месца цяпер, ва ўмовах вострага палітычнага крызісу ў Беларусі, які ўзнік пасля абвяшчэння вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня. Мы назіраем, што велізарныя дэманстрацыі прыхільнікаў змен праходзяць з бела-чырвона-белымі сцягамі. Сотні тысяч чалавек. Рэакцыя супернікаў даволі прымітыўная: “Ізноў рэанімуюць гэты сцяг, а пад ім у гады Вялікай Айчыннай вайны выступалі калабаран-ты”. Нагадаю, што, напрыклад, Расійская вызвольная армія Уласава ваявала пад трыкалёрам, які цяпер з’яўляецца дзяржаўным сцягам Расійскай Федэрацыі. Але ў Расіі вакол гэтага пытання няма такіх палітычных дыскусій.
На мой погляд, пытанне пра сцяг у нас празмерна палітызаванае, і ён выступае як знак прыналежнасці да адпаведнай грамадска-палітычнай сілы. Гэты раскол пераадольваецца хутчэй, чым палітычныя рознагалоссі. У наяўнасці тэндэнцыя да прыняцця бела-чырвона-белага сцяга ўсё шы-рэйшым спектрам беларускага грамадства, паколькі яна адлюстроўвае глыбокія векавыя спадзевы беларускага народа да волі і незалежнасці.
– У 1991-95 гадах бела-чырвона-белы сцяг быў у нас дзяржаўным. Потым на рэферэндуме вырашылі ад яго адмовіцца. Але яго ж не забаранілі…
– Не. Але і не вельмі заахвочваецца яго выкарыстанне ў шырокім ужытку. У 2016 годзе шэраг беларускіх моладзевых арганізацый звярнуўся ў Міністэрства культуры з запытам пра наданне бела-чырвона-беламу сцягу статусу гістарычна-культурнай каштоўнасці. Але дагэтуль пытанне не вырашана. Гербу “Пагоня” пашанцавала больш – ён занесены ў спіс гістарычна-культурнай спадчыны.
ДАРЭЧЫ
З нагоды выбару бела-чырвона-белага спалучэння колераў для сцяга ёсць розныя версіі. Напрыклад, легенда пра тое, што ваяр ВКЛ перавязаў рану белай тканінай, на якой пратачылася кроў – і гэта стала нацыянальным знакам. Таксама вядома, што бела-чырвоная гама традыцыйна пераважае ў нацыянальным беларускім тэкстылі. Але больш праўдападобнай выглядае ўсё ж версія, што сцяг – вытворнае ад герба, схематычная перадача яго колераў. У дадзеным выпадку гэта герб “Пагоня” Вялікага Княства Літоўскага, аснову якога на працягу некалькіх стагоддзяў складалі беларускія землі.
Раіса Юдзіна.
Фота: Паўла Мартынчыка.
kp.by.
