Сталіца Перу, Ліма, горад Трох Каралёў, адзначыў 18 студзеня 490-годдзе з дня заснавання.
Перуанцы, адораныя бліскучымі паэтычнымі і музычнымі талентамі, дзеляцца з намі сваім глыбокім і мудрым поглядам на свет і творчасць.
Гэта літаратуразнаўчае эсэ раскрывае сутнасць і паходжанне верша, жывога мікракосмасу, які, па-за сваёй метрычнай структурай, выходзіць з падсвядомасці паэзіяй і шліфуецца паэтам. Будуючы з кожным страфой унікальны верш, напоўнены эмоцыямі, успамінамі і перажываннямі, якія ляжаць у глыбіні істоты!
Эла Оліна.
ЛІТАРАТУРНАЕ ЭСЭ: ГЕНЕЗІС ВЕРША.
(Saggio letterario)
- УВОДЗIНЫ
У гэтым эсэ генезіс верша даследуецца як глыбокая і пераўтваральная з’ява, якая злучае свядомае з несвядомым, няспынная плынь, якая зыходзіць з глыбіні душы паэта. Верш па сваёй сутнасці значна большы, чым простая моўная адзінка. Гэта праява ўнутранага дыялогу, які фарміруе самыя патаемныя думкі і пачуцці творцы.
На працягу аналізу мы даследуем, як верш узнікае з несвядомага, дзейнічаючы як мост паміж прыдушанымі ўспамінамі, схаванымі жаданнямі і свядомасцю, якая перакладае іх у словы.
Верш Леанарда Сармі “Мае каханне прыйшло” бярэцца ў якасці прыкладу, каб праілюстраваць, як паэтычны твор становіцца не толькі сродкам эмацыйнага выказвання, але і каналам, які злучае паэта з чытачом у агульным доследзе.
Сапраўды, гэтак жа аналізуюцца псіхалагічныя і літаратурныя падыходы, якія ляжаць у аснове погляду на верш, на аснове тэорый Фрэйда, Юнга і Хайдэгера. Акрамя таго, неўралагічныя прынцыпы, якія падтрымліваюць мастацкую творчасць, уключаны, прапаноўваючы поўнае бачанне ўзаемасувязі паміж псіхікай, творчасцю і паэтычным выказваннем.
- КАРОТКАЕ РЭЗЮМЭ
З аналітычнага пункту гледжання, генезіс верша паходзіць з несвядомага, велізарнага рэзервуара ўспамі-наў, жаданняў і эмоцый. Затым паэтычная творчасць прадстаўляецца як сродак, які ператварае гэтую эмацы-янальную плынь у адчувальнае выражэнне, даючы жыц-цё думкам і пачуццям, якія ў іншым выпадку засталіся б схаванымі ў глыбіні псіхікі.
Магія верша – у яго здольнасці быць індывідуальным, і калектыўным. Сам па сабе ён мае ўласную ідэнтыч-насць і энергію; але разам ён злучае іншыя cтрофы, каб пабудаваць цэлае, якое з’яўляецца вершам. Гэтае перапляценне слоў і эмоцый надае форму паэтычнаму сусвету, дзе кожны радок з’яўляецца ніткай, якая злучае чытача з адчувальнасцю паэта, пераадольваючы бар’еры часу і прасторы.
Такім чынам, верш раскрываецца не толькі як істотны кампанент паэмы, але і як яе стрыжань. Гэта вынік пастаяннага дыялогу паміж свядомым і несвядомым, паміж тым, што вядома, і тым, што даследуецца. У гэтым узаемадзеянні заключаецца яго веліч: верш, як адлюстраванне душы паэта, становіцца тым мастом, які вядзе чытача да глыбіні яго ўласнай чалавечнасці, робячы паэзію ўніверсальным і глыбока чалавечым актам.
ІІІ. КАНЦЭПТУАЛІЗАЦЫЯ ПА ТЭОРЫІ ЛЕАНАРДА САРМІ
Верш не абмяжоўваецца наборам слоў, арганізаваных па правілах метра і кадэнцыі. Верш становіцца паэтычным мікракосмам, жывым аўтаномным сусветам, што выплывае з глыбіні несвядомага. Гэты мікракосм сілкуецца перажытым досведам як прыемным, так і балючым, тым, што ў многіх выпадках было выцеснена ці нават забыта. Паэзія, у гэтым сэнсе, прадстаўлена як сродак, праз які гэтыя схаваныя ўспаміны, эмоцыі і жаданні выплываюць на паверхню, надаючы ім форму і бачнасць.
Такім чынам, верш – гэта не толькі тэхнічная канструкцыя або структурная адзінка; гэта становіцца прамой праявай тых схаваных фрагментаў нашай істоты. Гэта адчувальнае адлюстраванне нашай псіхікі, таго, што звычайна знаходзіцца ў цені нашай свядомасці. Праз паэзію становіцца бачным нематэрыяльнае, адкрываецца схаванае.
У гэтым працэсе верш сілкуецца перажываннямі ад самых прыемных да самых балючых. Гаворка ідзе пра тое, каб накіраваць эмацыянальны струмень, які выцякае з глыбінь нашай істоты. Перакладаючы гэтыя эмоцыі ў словы, вы надаеце ім форму, даючы ім прастор у знешнім свеце, каб іншыя маглі іх распазнаць і, магчыма, звязаць з іх уласным досведам.
Мэта верша – пераканацца, што чытач можа не толькі адчуць тое, што перажывае паэт, але і распазнаць тое, што знаходзіцца ў ім самім. Такім чынам, верш – гэта не проста тэхніка, але сродак, які дазваляе нам лепш зразумець нашу агульную чалавечнасць. Гэта маленькая іскра з несвядомага, якая, знайшоўшы сваё рэчышча, трансфармуецца ў голас, здольны адгукнуцца ва ўсіх тых, хто, як і паэт, плавае ў складаных водах чалавечай псіхікі.
ІІІ. 1. Верш і паэма
Верш трэба разглядаць не толькі як структурны элемент паэзіі, але як сутнасную частку, якая істотна ўмешваецца ў арганічнае стварэнне верша. Акрамя простай сумы строфаў, верш прадстаўлены як канструкцыя, у якой кожны верш дзейнічае як цаглінка, якая будуе гарманічнае цэлае. Аднак кожная з гэтых “цаглін” мае ўласную жыццёвую сілу, эмацыянальны і сімвалічны зарад, які пераўзыходзіць яе функцыю ўнутры структуры. Такім чынам, верш ажывае як дынамічны арганізм, у якім кожны страфа ўносіць унікальны ўклад у агульны сэнс, надаючы яму душэўнасць і глыбіню.
У гэтым кантэксце верш – гэта значна больш, чым простая метрычная або рытмічная адзінка. Ён выступае як сродак, праз які знаходзіць выражэнне несвядомае паэта, і, адначасова, як мост, які дазваляе чытачу пагрузіцца ў інтэнсіўнае эмацыянальнае перажыванне. Узаемадзеянне паміж вершамі не толькі стварае фармальную структуру, але і пляце заблытаную сетку значэнняў, якая рэзаніруе як на эмацыйным, так і на сімвалічным узроўнях. Гэты рэзананс дазваляе больш глыбокае і тонкае разуменне складанасці чалавечага досведу.
Такім чынам, паэма, насычаная сутнасцю кожнага верша, не абмяжоўваецца адлюстраваннем унутранага свету паэта. Гэта таксама становіцца запрашэннем для чытача даследаваць уласны эмацыйны і сімвалічны сусвет, адпраўляючыся ў сумеснае падарожжа да глыбінь псіхікі. У гэтым абмене верш становіцца калектыўным люстэркам, якое адкрывае праз вершы шматграннасць чалавечага стану.
Ш. 2. Верш як эмацыянальна-часавая сувязь
Верш валодае унікальнай якасцю: здольнасцю звязваць сучаснасць з мінулым, ствараючы часовую сувязь, якая пераўзыходзіць бар’еры часу. Забытыя або выцесненыя перажыванні ўсплываюць праз яго, дазваляючы паэту перажыць вырашальныя моманты свайго жыцця і прапаноўваючы чытачу магчымасць адчуць тое самае эмацыянальнае ўзрушэнне. У гэтым сэнсе верш дзейнічае як мост, які злучае тое, што было, з тым, што ёсць, дадаючы шматслойны сэнс паэтычнаму досведу.
У дадатак да свайго часовага вымярэння, верш выступае як сродак доступу да ўзвышанага, таго пачуцця здзіўлення і трансцэндэнтнасці, якое мы адчуваем перад абліччам велізарнага, таямнічага і невядомага. Па меры таго, як у вершы праяўляецца несвядомае паэта, у вершы знаходзіць сваё месца ўзвышанае, ператвараючы штодзённае ў нешта незвычайнае. Гэтая якасць дазваляе чытачу праз словы перанесціся за межы звычайнага, у прас-тору, дзе зліваюцца эмацыянальнае і трансцэндэнтальнае.
Верш таксама захоўвае ўнутраную сувязь з душэўнай памяццю паэта. Гаворка ідзе не толькі пра ўспамін мінулых падзей, але і пра перажыванне эмоцый, звязаных з імі, ператварэнне іх у мастацтва. Гэты працэс ператварае верш у магутны сродак для вывучэння і выражэння складанасці чалавечага стану, надаючы яму глыбіню, якая рэзаніруе як са стваральнікам, так і з атрымальнікам.
З іншага боку, выходзячы з несвядомага, верш уяўляецца прасторай сапраўднай творчай свабоды, вольнай ад абмежаванняў, накладзеных сацыяльнымі ўмоўнасцямі або абмежаваннямі свядомай логікі. Менавіта ў гэтай прасторы паэт знаходзіць разняволенне свайго творчага духу, сцвярджаючы сваю аўтэнтычнасць і трансфармуючы асабістае ў твор, які адначасова з’яўляецца ўніверсальным. Такім чынам, верш становіцца не-паўторным і значным выразам, адлюстраваннем унікальнасці паэта і запрашэннем да чытача адкрыць для сябе глыбіні ўласнай чалавечнасці.
- НАВУКОВЫЯ АСНОВЫ: НЕЙРАНАВУКІ, ПСІХАЛОГІЯ, ЛІТАРАТУРА І ФІЛАСОФІЯ
Тэорыя генезісу верша знаходзіць свае асновы ў сетцы навуковых, літаратурных і філасофскіх дысцыплін, якія разам ствараюць трывалую аснову гэтай паэтычнай канцэпцыі. Ад неўралогіі і псіхалогіі да літаратуры і філасофіі, кожная перспектыва ўносіць ключавую частку ў разуменне глыбіні і складанасці творчага працэсу.
- 1. Несвядомае як творчы генезіс
У галіне псіхалогіі і Карл Юнг, і Зігмунд Фрэйд згодныя ў вылучэнні цэнтральнай ролі несвядомага ў мастацкай творчасці. Паводле Юнга, калектыўнае несвя-домае змяшчае ўніверсальныя архетыпы: шаблоны мыслення, эмоцыі і сімвалы, агульныя для ўсяго чалавец-тва. Гэтыя архетыпы паўстаюць у мастацтве, асабліва ў паэзіі, як вобразы і метафары, якія звязваюць паэта з яго асабістым досведам і з чалавечым калектывам. Са свайго боку Фрэйд сцвярджаў, што сны і свабодныя асацыяцыі функцыянуюць як шляхі доступу да выцесненага зместу, які падчас творчага працэсу выяўляецца ў паэтычных формах. З гэтага пункту гледжання вершы – гэта не проста моўныя структуры, але сродкі, якія выводзяць на паверхню схаваныя ўспаміны і эмоцыі паэта, ператвараючы іх у мастацтва.
- 2. Неўралогія і творчы працэс
Неўралогія, са свайго боку, прапануе больш адчувальнае разуменне творчага працэсу. Даследаванні чалавечага мозгу выявілі ключавыя вобласці, такія як лімбічная сістэма, якая адказвае за эмацыйныя рэакцыі, і прэфрантальная кара галаўнога мозгу, звязаная з рацыяналізацыяй і прыняццем рашэнняў. Такое ўзаемадзеянне паміж эмоцыямі і пазнаннем дазваляе ўнутраным раздражняльнікам, такім як прыдушаныя ўспаміны або інтэнсіўныя перажыванні, інтэгравацца і з’яўляцца ў форме вершаў. Даследаванні ў галіне кагнітыўнай неўралогіі, напрыклад, праведзеныя Антоніа Дамасіо, падкрэсліва-юць, што эмоцыі дзейнічаюць як важны рухавік для творчасці, асабліва ў мастацтве. У гэтых рамках паэзія становіцца праявай інтэграцыі паміж эмацыянальнымі і кагні-тыўнымі механізмамі мозгу, надаючы вершу ўнікальную здольнасць перадаваць невыказнае і ўзвышанае.
- 3. Літаратура як выяўленне быцця
З пункту гледжання літаратуры і філасофіі, Марцін Хайдэгер выказаў здагадку, што паэтычная мова мае здольнасць “выкрываць” істоту, адкрываючы самыя глыбокія ісціны чалавечага існавання. Для Гайдэгера верш – гэта не толькі моўная структура, але прастора, дзе быццё выяўляецца ў самым чыстым выглядзе. У гэтым кантэксце верш дзейнічае як мост паміж суб’ектыўнасцю паэта і чытача, прапаноўваючы агульны досед самааналізу і сувязі з істотным. Такім чынам, паэзія становіцца формай прывілеяванага доступу да самых глыбокіх вымярэнняў жыцця і быцця.
- 4. Мастацтва як жыццёвае сцвярджэнне
Ствараючы вершы, паэт кідае выклік грамадскім умоўнасцям і абмежаванням, накладзеным свядомай логікай, дасягаючы ўзроўню аўтэнтычнасці, які пераўзыходзіць абмежаванні звычайнай мовы.
- 5. Верш як сінтэз чалавечага быцця
Генезіс верша нельга разумець як павярхоўны або ізаляваны акт. Гэта вынік глыбокага і складанага ўзаема-дзеяння паміж несвядомым, мозгам і мовай. Неўралогія, тлумачачы, як эмоцыі фармуюць творчыя праявы, далучаецца да псіхалогіі, каб выявіць, як несвядомае паэта з’яўляецца рухальнай сілай яго мастацтва. Літаратура і філасофія, са свайго боку, пашыраюць гэтае бачанне, раз-глядаючы верш як трансцэндэнтальнае выражэнне стану чалавека.
Такім чынам, верш выходзіць з глыбіні істоты, напоўнены эмоцыямі, успамінамі і ўніверсальнымі сэнсамі, становячыся магутным інструментам для вывучэння, перадачы і трансфармацыі найбольш інтымнага і ўніверсальнага досведу чалавецтва. Гэты міждысцыплінарны падыход не толькі пацвярджае сілу верша, але і ўзмацняе яго здольнасць рэзаніраваць з чытачом, злуча-ючы ўнутраны і знешні светы ва ўнікальным і трансфармацыйным паэтычным доследзе.
- ГЛЫБОКІ АНАЛІЗ: ГЕНЕЗІС ВЕРША
Генезіс верша – гэта складаны і глыбокі працэс, які пераўзыходзіць яго простую структуру ў вершы. Леанарда Сармі сцвярджае, што верш узнікае з узаемадзеяння свядомасці і несвядомага паэта, становячыся каналам, дзе зліваюцца эмоцыі, успаміны і сімвалізм, якія, сфармуляваны ў словах, раскрываюць самыя інтымныя пласты быцця. З міждысцыплінарнага падыходу, які ахоплівае неўралогію, псіхалогію і літаратуру, верш прадстаўлены не толькі як структурная адзінка, але як жывая істота, якая мае зносіны і трансфармуецца.
Паходжанне верша ляжыць у несвядомым паэта, вялізным сховішчы прыдушаных або схаваных перажыванняў і эмоцый, якія імкнуцца выказаць сябе. Паводле Карла Юнга, калектыўнае бессвядомае захоўвае ўніверсальныя архетыпы, сімвалічныя ўзоры, якія, праяўляючыся ў паэзіі, звязваюць асобу з агульным чалавечым досведам. Акрамя таго, Зігмунд Фрэйд сцвярджае, што сны і свабодныя асацыяцыі дзейнічаюць як вокны ў несвядомае, дазваляючы стрыманым зместам выяўляцца падчас творчага акту. Такім чынам, кожны верш стано-віцца рэхам тых унутраных галасоў, якія знаходзяць сваё аблічча праз паэтычную мову.
У гэтым кантэксце верш – гэта больш, чым радок тэксту. Гэта мікракосм з уласным жыццём, здольным перадаваць інтэнсіўныя эмоцыі і глыбока рэзаніраваць з чытачом. З пункту гледжання нейранавукі, гэты рэзананс тлумачыцца ўзаемадзеяннем паміж лімбічнай сістэмай, адказнай за апрацоўку эмоцый, і прэфрантальнай карой, адказнай за рацыяналізацыю і творчае самавыяўленне. Антоніа Дамасіо, вядомы неўролаг, падкрэслівае, што эмоцыі з’яўляюцца найважнейшым рухавіком для творчасці, асабліва ў такіх мастацкіх працэсах, як пісьмо. Пры стварэнні вершаў гэтае ўзаемадзеянне ператварае ўспа-міны і эмоцыі ў вобразы, метафары і рытмы, якія ўзбагачаюць паэтычны досвед.
Красамоўны прыклад такога ўзаемадзеяння можна знайсці ў вершы “Мае каханне прыйшло” Леанарда Сармі:
“Маё каханне прыйшло! У поплаве лілей,
спускаючыся, пранікла праз уздых кветкі”,-
гэтыя радкі не толькі апісваюць прыход кахання, але праз вобразы, насычаныя сімвалізмам. Лілеі і кветкі ўвасабляюць надзею і чысціню, элементы, якія ўзнікаюць з несвядомага паэта і якія, калі трансфармуюцца ў словы, злучаюцца з самымі інтымнымі пачуццямі чытача.
“Мае дрыготкія рукі абдымаюць адна адну,
Я адчыню для яе атрыум маёй адзіноты”,-
гэтыя словы паказваюць дваістасць паміж уразлівасцю і надзеяй. Дрыжанне рук пераўзыходзіць сваё фізічнае вымярэнне і становіцца адлюстраваннем унутранага пачуцця паэта, сувяззю яго несвядомай і свядомай мовай.
З літаратурнага поля кожны верш паўстае як аўтаномная адзінка, прастора, у якой зліваюцца эмоцыі і сэнсы. Радок: “Душа мая трапеча”, – парадыгматычны прыклад гэтага ўзаемадзеяння.
Гэты радок не толькі перадае эмацыйны стан, але намякае на ўнутранае трымценне, вібрацыю самай глыбокай істоты. Уключэнне тэрміну “душа” павышае сэнс верша, ператвараючы яго ў метафару, якая ахоплівае ўнутраны канфлікт, досвед, які не абмяжоўваецца фізічным, але ахоплівае абстрактнае і нематэрыяльнае.
Радок, убудаваны ў кантэкст страфы або цэлага верша, набывае арганічнасць, як клетка ў літаратурным арганізме. Кожны радок уносіць свой уклад у цэлае, але захоўвае сваю эмацыйную аўтаномію, ствараючы сінэргію, якая ўзвышае паэтычны досвед як для творцы, так і для чытача. Гэты эмацыйны і сімвалічны мікрасвет робіць верш унікальным сродкам для вывучэння, перадачы і трансфармацыі самых глыбокіх чалавечых эмоцый.
Такім чынам, генезіс верша, паводле Сармі, разумеецца як шматмерны працэс, дзе сыходзяцца навука, мастацтва і філасофія. Верш – гэта не проста літаратурная канструкцыя. Гэта жывы выраз узаемадзеяння паміж несвядомым і мовай, інструмент, які выяўляе і трансфармуе самую глыбокую частку чалавечай істоты.
- ЗАКЛЮЧЭННЕ
У заключэнне тэорыя Сармі аб генезісе верша сцвярджае, што гэта не проста метрычная адзінка або па-слядоўнасць слоў, але жывая праява чалавечай псіхікі, праекцыя эмоцый, успамінаў і жаданняў, якія выходзяць з глыбіні. Верш матэрыялізуецца як мастацкае выказванне, якое трансфармуе выцесненыя або забытыя перажыванні, надае ім форму, сэнс і трансцэндэнтнасць.
У гэтай тэорыі падкрэсліваецца, што верш з’яўляецца вынікам дынамічнага працэсу, у якім пераплятаюцца свядомае і несвядомае. Для паэта пісьмо – гэта не толькі тэхнічны акт, але і канал выхаду на волю самых інтымных эмоцый і перажыванняў, тых, што застаюцца схаванымі, пакуль не знаходзяць свайго голасу ў словах.
З літаратурнага пункту гледжання кожны верш можна разглядаць як мікракосм, аўтаномную адзінку, якая кандэнсуе непаўторны эмацыйны і сімвалічны зарад. Больш, чым проста частка верша, радок з’яўляецца жывым арганізмам, які, аб’яднаны ў страфу ці поўны верш, спрыяе стварэнню сімвалічнай прасторы. Гэтая прастора выступае мостам паміж мінулым і сучасным, паміж свядомым і несвядомым, паміж паэтам і чытачом. У гэтай сувязі заключаецца сапраўдная сіла верша: яго здольнасць выказваць самыя глыбокія чалавечыя пачуцці і наладжваць універсальны і пазачасавы дыялог.
Канцэпцыя генезісу верша не толькі падкрэслівае яго тэхнічны або эстэтычны характар, але і афармляе яго як акт выяўлення. Гэта працэс, у якім паэт ператварае свой унутраны свет у мастацтва, запрашаючы чытача паўдзельнічаць у падарожжы самапазнання. Кожны верш, калі ён напісаны, з’яўляецца праявай душы, прасторай, дзе пераплятаюцца грані чалавечай істоты, каб прапанаваць сапраўдны і глыбока чалавечы літаратурны вопыт.
У канчатковым рахунку, генезіс верша – гэта не толькі творчы працэс, але і акт эмацыянальнай і сімвалічнай сувязі, які пацвярджае здольнасць паэтычнай мовы пераадольваць бар’еры, раскрываць ісціну і знаходзіць водгук у душы тых, хто яе чытае.
…
Леанарда Сарм’ента,
Ліма.
(Пераклад Элы Олінай.)