Эрудыт і знаўца сусветнай літаратуры і паэзіі, перуанскі паэт і пісьменнік сталага веку Луіс Мануэль Лопес Фарфан цэніць літаратурныя здабыткі сваіх братоў -паэтаў і кожны панядзелак і чацвер прэзентуе іх новыя кнігі на сваёй старонцы ў Фэйсбуку.
Перагортваючы старонкі сусветнай літаратуры Луіс Мануэль Лопес, знайшоў узгадкі пра Перу, сонечную і вольную краіну на ўзбярэжжы Ціхага акіяна, у шматлікіх сусветных бестсэлерах: у Жуля Верна ў кнізе “Дзеці капітана Гранта”, у Эдгара Алана По, у Скота Фіцджэральда, у Аскара Уайлда.
Ён дзяліўся з зацікаўленай аўдыторыяй гісторыямі жыцця і творчасці знакамітых перуанскіх паэтаў мінулага: Сэсара Вальеха, Магды Партал, Марыі Эміліі Карнеха, Бланкі Варэлы і іншых.
Па яго рэкамендацыі я прадстаўляю вам творчасць сучасных лацінаамерыканскіх паэтаў – Адама Санчэса і Леанарда Сармі з Перу і Мігеля Тума Ахкота і Фрэда Сагастума з Гватэмалы.
Паэты паходзяць з краінаў з высокім узроўнем беднага насельніцтва, але з багатымі культурнымі, літаратурнымі і духоўнымі традыцыямі, якія вельмі шануюцца.
Яны выкарыстоўваюць у сваёй творчасці самыя розныя паэтычныя віды і жанры, інтэлектуальна-філасофскую, грамадзянскую і пейзажную лірыку, у іх узнёслых радках адчуваюцца эліністычныя і рымскія традыцыі, пафас сакральнай паэзіі.
“Кожны паэт – гэта выспа ў акеане паэзіі, – піша старэйшы сябра пра сваіх братоў-паэтаў. – Пера-ліваючыся ў словы, беспрэцэдэнтныя алегорыі, якія пераходзяць ад інтуіцый да даследавання нерэальных падземных светаў, знойдзеных, як Эды Месапатаміі. Словы выразаны, як знак захопленага ювеліра”.
Яшчэ адзін сучасны знакаміты паэт Гарольд Альва Віале, прэзідэнт Ібераамерыканскага фонду мастацтваў, арганізацыі Міжнароднага вясенняга паэтычнага фестывалю, выказаў падзяку свайму старэйшаму сябру Луісу Мануэль Лопес Фарфану за ўдзел у падрыхтоўцы часопіса “Электронная Літаратура. Паэтычны Гурток”.
“Вершы лацінаамерыканскіх паэтаў адлюстроўваюць глыбокую рэчаіснасць, а таксама складанасць пачуццяў, а пры чытанні кранаюць нашы душы, бо яны такія праўдападобныя, бо аўтары ведаць, як перадаць прыгажосць і трагедыю існавання”, – заўважае Адам Санчэс.
ЛЕАНАРДА САРМІ
Леанарда Сармі (Леанарда Сарм’ента Лопес) нарадзіўся ў Ліме, у сталіцы Перу.
Горад Ліма знаходзіцца на беразе Ціхага акіяна, гэта адзін з буйнейшых культурных цэнтраў Лацінскай Амерыкі, адметны багатай нацыянальнай культурай, паэзіяй і музыкай. У старажытнасці Перу было месцам росквіту культуры інкаў і іх развітай цывілізацыі. Ліма была заснаваны як Горад Каралёў у 1535 годзе іспанцам Фрасіска Пісара.
Гістарычны цэнтр Лімы быў унесены ў 1988 годзе ў спіс культурнай спадчыны ЮНЭСКА дзякуючы каштоўнай барокавай каталіцкай архітэктуры.
Леанарда Сармі мае ступень у галіне псіхалогіі і паслядыпломную адукацыю ў галіне клінічных даследаванняў. Юрыст, мае ступень магістра крымінальнага права. Ён працаваў судовым псіхолагам-экспертам у крыміналістычным бюро пры Кафедры судовай псіхалогіі, а таксама, у Псіхаса-цыяльным аддзяленні прафілактычнага цэнтра для дзяцей і падлеткаў у Заруміле.
Леанарда Сармі піша кароткія вершы, паэтычныя апавяданні і паэтычную прозу; эпічныя, міфалагічныя апавяданні і байкі; стварае лірычную і рамантычную паэзію. Яго творы пабудаваны з рыфмаваных вершаў, прозы, метафар, пачуццёвых вобразаў у дзеяннях і дыялогах. Яго паэтычная лірыка выходзіць за рамкі рэалізму, маючы на мэце выклікаць катарсіс і прасвятленне душы. Акрамя таго, ён з’яўляецца аўтарам кнігі “Плябей і Паэзія” і стваральнікам афіцыйнай старонкі “Думаючы па-перуанску” (“Pensando Peruano”).
Мае каханне прыйшло
Маё каханне прыйшло! У вянцах лілей,
Спускаючыся, пранікла скрозь уздых кветкі,
Пастукала ў мае пыльныя ад забыцця дзверы,
каб сцерці рыданні маёй душы, якая раздзіраецца болем.
Божа, яго ахінальны водар выносіць мяне ў эмпірыі,
Мая малітва была пачута!
Маё сэрца радуецца мелодыі сваіх удараў,
і з кокана мая душа вылятае пылам.
Мае дрыготкія рукі цягнуцца да абдымкаў,
Я адкрыю ёй атрыўм сваёй адзіноты,
і я пакладу на яе арэол месяца і сонца, і абдыму яе.
З верай надзеі маёй я пацалую ёй рукі
Мая душа дрыжыць!
О, пабожнае каханне, я прымаю цябе з адданасцю.
Мая прынцэса! Вясна струменіцца з тваіх вачэй,
напаўняе зелянінай мой змардаваны, халодны дом,
дазволь мне пачуць нябесныя песні твайго голасу,
якіх маё каханне чакала шмат гадоў!
О, шчодрая Боскасць!
Тваё каханне запальвае маё абледзянелае вогнішча,
засуха ў яго руках становіцца дабраславёнай вадой,
сіняй, як неба!
Яна працягвае мне руку
і дае мне пялёстак архідэі, выплакацца.
Я дару табе свой сусвет!
Я буду жыць з табой, у прыстанку тваіх кветак.
Я буду арыентавацца ў тваіх акварэлях,
ты будзеш маёй карцінай і вершам!
Госпадзе, ці можа сэрца змясціць столькі шчасця?
Багацце твайго кахання ахоплівае мяне,
Некранутая мелодыя тваіх вачэй напаўняе мяне запалам!
О, каханая мая, я засмучаны сваёй беднасцю,
мне няма чаго табе прапанаваць.
Толькі маё сэрца будзе бессмяротным, каб любіць цябе!
Божа, на кожным світанні буду
я цябе будзіць ліраю майго духу,
У тваіх грудзях я пасею час, бо душа чакала цябе,
Жаданне лашчыць цябе будзе квітнець у тваім сэрцы,
Ты не будзеш мець тугі,
Я буду апякавацца тваім спакоем кадзіламі і малітвамі.
Плябэй і паэзія
Сабраныя галасы
шануюць цябе
святымі нотамі
і вянчаюць цябе міртамі і любоўю.
О, боская прынцэса!
Ваша Вялікасць.
Гэта Паэзія, –
твая Свабода –
каласальнае падарожжа.
Гамерычныя людзі!
Прыпыніце аўры ў залатых гарах
бляск золата на ліры,
і пакрыйце яго натхнёнымі вачыма
эмпірэяў, якія яго натхняюць.
Няствораная Паэзія!
Дух слаўных эмоцый,
ты пракладаеш шлях засмучаным,
спяваеш пераможныя оды
у горкіх сэрцах, якія бягуць у жаху.
Яркі куст,
залаты вецер, ты звоніш сваім гукам
у горне палаючай пяшчоты,
перамагаючы цёмную лютасць боскім святлом.
Горад! Падары несмяротнаму яе гімн!
– А па той бок світання –
у цярністую ноч
зайздрасць і гнеў, ілжывыя блаславенні,
яны згаварыліся
з грознымі фурыямі,
супраць народа, які атрымліваў асалоду ад любові.
Прасталюдзін, на вуха прынцэсе ён прамаўляе:
– О, ваша высокасць, вецер прыносіць водар няшчасця!
Сабраны горад
у трывозе за сваю душу,
Размаўляйце з імі сваім святым голасам
і навявайце спакой.
Ад нечаканасці прынцэса прамаўляе свайму народу:
– Ваша вера натхняе мяне;
свет прыкрые плач
з салодкімі гукамі ліры,
і з чарай ён адолее сваю разбітасць!
І дух іх будзе расці і ўзвышацца, як песня,
і твая сіла пераможа ворагоў з верай святой!
Наступіў поўдзень, прыйшла ноч –
і мужчыны цёрлі вочы,
прагнасць прыплыла ў моры гневу,
і ён атрымліваў асалоду ад помсты крывёю народа.
– Абудзі сваіх ваяроў свядомасці, – усклікнуў прасталюдзін!
– Падробкі дамінуюць
з зайздрасцю, якая іх адольвае,
Ахвяры просяць літасці ў сваіх злачынцаў,
Вёска пакрыта чырвонай пенай.
У гэтым прасталюдзін, які валодае сваёй адвагай,
адзін рухаецца наперад; і ў паядынку тытанаў,
перамагае раз’юшаную Мягеру святлом сваёй дзіды.
А на іншым канцы поля бітвы – выдатная Паэзія.
Ён апусціў вочы ад зайздрасці,
апрануты ў архідэі, каб раззлаваць,
пасеяў ілюзіі ў меланхоліі.
Радасць перамогі ахапіла горад,
Але злыя пачуцці стаялі на каленях,
аддаючы даніну павагі прасталюдзінам,
чырванеючыя тыраны прынізілі сябе
перад блакітным алтаром паэзіі.
Уладарства боскае выпраменьвалася патрыётам,
і яно ўсміхнулася прасталюдзіну –
Каралеўства апладзіравала
сорамна і ўдзячна,
а прасталюдзін напісаў
кранальнае развітанне.
Паэзія набліжаецца да папіруса.
Ён чытаў свае вершы
і падымаў вільготныя вочы ў эпіцэю,
у пошук бясконцасці ўздыху –
кахання прасталюдзіна.
АДАМ САНЧЭС
Адам Санчэс (Хайме Санчэс Лесма) нарадзіўся ў Кахамарка ў Перу 6 сакавіка 1973 года. Яго дзяцінства прайшло ў Заньі, у дэпартаменце Ламбаека.
Занья – гэта горад на поўначы Перу, які знаходзіцца за 25 кіламетраў ад узбярэжжа Ціхага акіяна. У старажытныя часы тут існавала індзейская культура. У часы іспанскіх каланізатараў капітан Балтасар Радрыгес заснаваў тут горад Санцьяга Мірафлорэс дэ Занья, які потым стаў адметным іспанскай барокавай архітэктурай, прысутнасцю ордэнаў дамініканаў, аўгусцінцаў і іншых каталіцкіх хрысціянскіх супольнасцяў.
Пасля заканчэння сярэдняй школы Адам Санчэс марыў вывучаць літаратуру ці псіхалогію ва ўніверсітэце, але заняўся самаадукацыяй.
Аднойчы ён узяў удзел у радыёперадачы і спазнаў досвед, які зрабіўся яго творчым шляхам.
Пазней ён прыйшоў працаваць на Лічбавае Радыё і Радыё Лазер Плюс. З таго часу ён піша вершы і тэксты з развагамі пра філасофію і мараль. Публікуе свае вершы ў сацыяльных сетках і ўдзельнічае ў паэтычных вечары-нах, апублікаваў кнігу вершаў “Рэкі ветру”.
Дзень мае твой водар
Я падарожнічаю па горадзе сваёй мары,
і сонца малюе ў думках тваю ўсмешку.
Дзённае святло мае твой водар.
Мае вочы разбіваюць шкло тваёй далі.
Твая чуллівая душа п’е мёд дзён,
калі ён л’ецца паміж дрогкімі свечкамі
пад гукі блакітнай бязмежнай музыкі.
У моры твайго цела мае смуткі стануць світанкамі.
Сонца надзеі
Раніца атуляе мяне сваімі крыламі надзеі.
Яна ўсяляе ў мяне, як у дрэва, якое гукае,
Ранішняе святло, і танцуе ад смеху
Пад гукі світання.
Сонца зыходзіць з нябёсаў
Гары да майго акна.
Я забываю маё цела ў ложку
І купаюся ў золаце яго вод.
Нягледзячы на туман
І галавакружэнне маёй душы,
Кіпцюры ночы вырываюць мары,
Паміж крышталяў майго маўчання.
Таямнічая сідэрычная рука кранае
балючую скуру маёй настальгіі.
У зялёных рэках маіх жыл
Агоніяй бяжыць змяя маіх смуткаў.
Ноч канчаецца
З апошнімі ўспышкамі вугольчыкаў
Майго ценю.
Пераступаючы парог, раптам расплюшчваю вочы,
Духмяныя фіранкі раніцы,
Вуліцы ўсміхаюцца бязлюдна,
Іх каменныя твары агаляюць душы,
І сонца ператвараецца ў вецер,
Калі ўдалечыні ўздыхае далягляд і
Чуецца прадбачлівы голас часу.
Целы прыходзяць і сыходзяць з запаленай верай,
Нягледзячы на хваравітую ілюзію
і натуральны боль жыцця.
МІГЕЛЬ ТУМ АХКОТ, паэт майя УСПАНТЭКА
Мігель Тум Ахкот прадстаўляе Цэнтральнаамерыканскую краіну – Гватэмалу, на поўдні ад Мексікі, вядомую сваімі шматлікімі вулканамі, возерам Атытлан, утвораным у велізарным вулканічным кратэры, а таксама экзатычнай прыродай, трапічнымі лясамі, у якіх жывуць пумы і ягуары, водзяцца кракадзілы-кайманы. Некалькі месяцаў таму ў джунглях Гватэмалы да здзіў-лення сусветнай археалагічнай супольнасці, з выкарыстаннем перадавых тэхналогій былі знойдзены тысячы будынкаў майя ўзростам ад 2000 гадоў.
У Гватэмале культура майя квітнела ў II-IX стагоддзях, потым на гэтыя прасторы прыйшлі плямёны тальтэкаў і кічэ, а з 1523 года землі былі заваяваныя іспанскімі канкістадорамі на чале з Пэдра дэ Альварада. Народ кічэ, адно з буйнейшых індзейскіх плямёнаў, аказаў супраціў іспанцам. Індзейцы былі ўпакораныя, але яны захавалі сваю мову і традыцыі.
Мігель Тум Ахкот з’ўляецца прадстаўніком гэтага народа, ён нарадзіўся ва Успантане, Кічэ ў Гватэмале, ён валодае трыма мовамі: успантэка, кічэ і іспанскай.
Ён супрацоўнічаў у напісанні падручнікаў на мове ўспантэка для Галоўнага ўпраўлення міжкультурнай двухмоўнай адукацыі DIGEBI.
Яго кнігі напісаны на мовах: успантэка і іспанскай.
Успантэка – мова майя, якая знаходзіцца пад сур’ёз-най пагрозай знікнення. Зараз налічваецца толькі каля 3300 карыстальнікаў гэтай мовай. Таму Мігель Тум Ахкот лічыць сваёй мэтай захаваць родную мову і ствараць на ёй выразную паэзію.
Мігель Тум Ахкот з’яўляецца лаўрэатам паэтычнай прэміі майя I Jun B’atz’ і Jun Chowen, Maya’ Na’owuj, 2023.
Ён заняў II месца на Конкурсе паэзіі карэнных народаў, арганізаваным Міністэрствам культуры і спорту Гватэмалы ў 2023 г.
Мігель таксама напісаў кнігі па культурных даследаваннях і выкладанні мовы ўспантэка для Academia de Lenguas Mayas de Guatemala – ALMG-
Мігель Тум Ахкот з’яўляецца прапагандыстам мовы ўспантэка і кічэ на радыёпрасторах. Яго вершы друкаваліся ў літаратурных часопісах у Мексіцы, Чылі, Аргенціне, Перу, Коста-Рыке і іншых краінах Лацінскай Амерыкі. Мігель Тум Ахкот мае некалькі нявыдадзеных зборнікаў вершаў.
Мой народ
Мяне топіць цёмны вецер, які спусташае мой народ,
тэрыторыя, спустошаная цяжкімі ланцугамі,
гвалтоўна затрымалася паміж крыжамі
ў фатальныя гады.
Мой народ стамляецца ў навязанай галечы,
смелыя і тэмпераментныя галасы, –
яны паднялі абураныя крыкі,
супраць прытулку кашмараў, але
няма жадання нас слухаць.
Ты чуеш згубны звон крывавага золата
ў магілах забойцаў; мёртвых без міру.
Недаядаючы студэнт наведвае заняткі,
галодны, хістаецца, вывіхнуты.
Мой рот расцвітае ад праклёнаў.
Прыняццё
Я маўчу.
У маім целе і ў маім духу –
Стогн старых пакут.
Я атрымліваю асалоду ад халодных світанкаў,
Мне падорана раніца,
З водарам кветак,
Я іду на шпацыр
Па звілістых цяснінах,
Прымушаю свае сэрца лётаць
Да вяршыняў узгоркаў.
Чую прыроду, якая
Шэпча пра бясконцае каханне.
Я разважаю, задаволены
Прыходам ночы.
Ціхія нетры
Успаміны спяць,
Як свежавыхаленыя ягуары,
Шэпт іх слядоў стогне
У цёмных фарбах дзён.
Жоўтае святло месяца
Лётае над узгоркамі і пячорамі…
Голас маіх продкаў!
Слізгаючы паміж дымнымі
Рэкамі ў гэтую чорную ноч.
Ва ўздыхах цемры
Кветка вечнага бязладдзя
Накрывае маўклівыя нетры яраў,
Гаспадары маўклівага часу,
Паміж рэвам і свістам,
Яны заяўляюць пра сябе
Са стогнамі і гучнымі песнямі.
Мой сын захварэў
Позірк майго дзіцяці быў замкнёны,
Яго вочы хочуць схавацца,
Яго доўгія павекі пачынаюць цямнець.
Слабыя рукі майго сына,
Ужо не могуць зачыніць дзверы,
Перад тварам пераследу з боку ягуараў.
У страўніку майго дзіцяці –
Вятры з чатырох бакоў
Пасяліліся
Ён надзьмуўся, як дзядулева горка,
У вятроў ёсць свае гульнявыя пляцоўкі.
У далёкіх сініх гарах,
І яны не павінны быць ва ўлонні майго дзіцяці.
===========================
Душа мая пераходзіць праз цёмныя цясніны,
Пульсуе ў далечыні недасягальных гор,
За імі з’яўляюцца бясконцам ланцугом
Новыя, ружовыя, непразрыстыя з-за далечыні.
Так даўно сышлі птушкі,
Распаліся іх гнёзды,
З іх рознакаляровых пёраў існуюць толькі легенды.
Ідуць за нашай хадой,
Абцяжараная наша душа,
Дайшла да мяжы стомленасці,
I не хапіла дыхання
Знайсці лепшы прытулак.
ФРЭД САГАСТУМ
Фрэд Сагастум, гватэмальскі паэт і пісьменнік. З 1974 года жыве ў ЗША. Піша на дзвюх мовах: іспанскай і англійскай. Але апошнія дзве кнігі (паэтычную і празаічную) ён вырашыў напісаць на роднай мове.
Два ўключаныя сюды вершы былі апублікаваны ў яго зборніку вершаў: Emalgias. Como un violin de surcos. ( “Эмальгія. Як скрыпка з барозенкамі”)
Уваход у сусвет “EMALGIAS” – гэта не простае займальнае і цудоўнае падарожжа, яно яшчэ і складанае, як шахматная гульня жыцця.
Таму гэты зборнік вершаў – мае шматузроўневае прачытанне, дзе адчувальна захаванне адзіноты ў розных шыротах і велічынях, чые вершы разгадваюцца і разрываюцца ў манеры нястрымнага плачу, крыку і надзеі – крыку адчайнага ці бязлітаснага, у далечыні ночы ці на цвёрдым, пустынным асфальце жыцця, ад якога ўцякае або пераадольвае паэт, выказваючы сваю праўду вершам, выклікаючы развязку тых пакутаў.
Гэтыя зялёныя, чырвоныя, шэрыя і рознакаляровыя вершы вандруюць паміж міннымі палямі, пустэльнямі ці зялёнымі лугамі – страчанымі раямі, прасякнутымі водарам садоў рамонкаў, палыну і чарэшні, якія супакойваюць душу і дух выгнанніка.
Жалобная паэзія праяўляецца ў “Вершах хлеба і надзеі”, элегічным воклічы, глыбокай літаніі да існавання паралельных светаў роднай зямлі, укаранёнай у клопатах і паэтычнай працы, пераважаючых над сапраўднай выратавальнай надзеяй родных людзей.
У EMALGIAS таксама гучыць голас, зялёна-чырвоны верш, які асуджае знішчэнне навакольнага асяроддзя і нашай планеты, клопат пра дабрабыт будучых пакаленняў.
Замагільныя сусветы
Калі лупцуе лівень,
Назіраючы за гарызонтамі,
У адсутнасці зорак
З мільгаючымі мігатлівымі агенчыкамі,
Амазонскімі агнямі,
У невялікай кольскасці булёну –
Пануе цёмная галеча
Без месячнага святла.
Сустрэча падземных светаў
Пад ціхімі плошчамі майя.
Іншыя жыцці пераўзыходзяць
Люмінісцэнтныя сталактыты палярнага ззяння…
Пераклала з іспанскай мовы і падрыхтавала
Эла Дзвінская.