Нямецкая перакладчыца расказала аб працы з беларускай мовай
Ціна Вюншман нядаўна пераклала з беларускай мовы на нямецкую аповесць “Па што ідзеш, воўча?” Святланы Курс (псеўданім Ева Вежнавец). Кніга патрапіла ў шорт-ліст Міжнароднай літаратурнай прэміі, якую прысуджаюць за выдатны твор сучаснай замежнай літаратуры ў яго першым нямецкім перакладзе. Карэспандэнтка паразмаўляла з Цінай Вюншман пра цяжкасці перакладу, гістарычныя сувязі ў кнізе і сям’ю, беларускую вёску, а таксама пра тое, як быць пера-кладчыцай з беларускай мовы ў Германіі.
– Як вы даведаліся пра кнігу “Па што ідзеш, воўча?”, чаму вырашылі перакласці яе на нямецкую?
– Дзесяць гадоў таму я пе-раклала на нямецкую два апавяданні Святланы Курс з яе першай кнігі “Шлях дробнай сволачы”. З таго часу я сачыла за тым, што яна робіць, і чакала чагосьці новага.
І вось у 2020 годзе выйшла новая кніга. Я звярнулася да выдавецкай ініцыятывы “Пфляўмбаўм”, і мне далі яе пачытаць. Пасля таго мне вельмі захацелася яе перакласці.
Выдавецтва “Жолнай” (Zsolnay) з Вены зацікавілася кнігай у пачатку 2022 года. Паколькі ўжо ішла вайна, я прапанавала зрабіць пераклад як мага хутчэй. Бо гэтая кніга так сцісла і выразна паказвае, што такое вайна. У лютым 2023 года яна выйшла па-нямецку.
– На думку журы Міжнароднай літаратурнай прэміі, у шорт-ліст якой патрапіла кніга, гэта – “жорсткая гісторыя XX стагоддзя, ад сталінскіх чыстак да злачынстваў немцаў”. Ці цяжка вам было займацца гэтай тэмай?
– Я даўно займаюся гісторыяй Усходняй Еўропы і шмат чытала пра яе. Я радая, што нехта змог напісаць пра гэта так дакладна, ясна і коратка, таму што лічу, што менавіта так гэта і трэба фармуляваць. Вядома, можна было б напісаць пра гэта тысячу старонак. Але вялікая моц і адна з прычын, чаму кнігу намінавалі на гэтую прэмію, – гэта прагматычная лаканічнасць, якая, аднак, не чэрства, а вельмі інтэнсіўна апісвае ўсё гэтае стагоддзе.
Я шмат разважала пра гісторыю сваёй сям’і. Мы на іншым баку гісторыі, і, магчыма, менавіта таму першы пераклад кнігі быў на нямецкую. Бо немцы гралі важную ролю ў гісторыі Беларусі. У жорсткім, а не ў станоўчым сэнсе.
Вось чаму важна, каб кнігу чыталі тут. З яе, апроч усяго гвалту, можна шмат даведацца пра жыццё ў Савецкім Саюзе, часы перабудовы, пра людзей, жывёл, прыроду, жыццё ў вёсцы, на балоце.
– Якія цяжкасці ўзнікалі пры перакладзе? Як вы знаходзілі значэнне рэдкіх слоў, якія ўжываюць жыхары беларускай вёскі?
– Мне пашанцавала, я магла спытаць Святлану аб чым заўгодна. Я часта адпраўляла ёй словы і пыталася, што гэта значыць. Напрыклад, “мачары” і “цьхумара”. Калі іх пагугліць, то выходзяць назвы грузінскіх сёлаў. Насамрэч, першае – гэта ямы на балоце, калі на іх стаць, можна патануць. Другое слова складзена з двух – “цьху” і “мара”. Вы як быццам плюяце на багіню Мару, маецца на ўвазе “мяне не хвалюе”.
– Вы калі-небудзь былі ў беларускай вёсцы?
– Шмат разоў, і гэта было вельмі важна. Праўда, не ў тым рэгіёне, пра які расказваецца ў кнізе, а на поўдні, каля Пінска. У размовах з людзьмі там, думаю, у мяне і развіліся гэтыя захапленне і цікавасць да Беларусі. Бо нашы гісторыі так цесна звязаны. Мы сустракалі там шмат пажылых людзей, якія расказалі нам пра сваё мінулае ў якасці прымусовых рабочых у Германіі з адкрытасцю і ветлівасцю, якая вельмі, вельмі здзіўляла і ўражвала нас, маладых немцаў.
У маіх бабулі і дзядулі таксама была свая гаспадарка і фруктовы сад. Таму пра такія рэчы, як хлеў, хатняя жывёла ці прышчэпкі яблынь я ведаю з дзяцінства. Гэта дапамагала мне знайсці адпаведныя словы ў нямецкай. Хоць неяк дзіўна было звяртацца да досведу сваіх нямецкіх бабуль і дзядуляў для пошуку мовы беларусаў, міма якіх у 1941 годзе праязджаў мой нямецкі дзядуля, калі быў на вайне.
– Перакладчыкаў з беларускай мовы ў Германіі няшмат. Ці адчуваеце вы сябе ў некаторым родзе дыназаўрам?
– Я вывучала польскую і рускую, а затым знайшла для сябе беларускую. Магчыма, таму што папярэднія дзве мне надакучылі. Я крыху вучыла беларускую ў Мен-ску 20 гадоў таму. Але ў асноўным гэта было саманавучанне.
Я неймаверна ўдзячная ўсім, хто на працягу многіх гадоў паслядоўна размаўляў са мной па-беларуску, таму што заўсёды ёсць альтэрнатыва, што, вядома, ускладняе задачу. Але я заўсёды як быццам чакала чагосьці, з-за чаго яно таго было вартае. У выніку гэтым і стала кніга Святланы. У ёй усё сышлося, і я змагла выкарыстаць усё, чаму вучылася.
Раней многія творы спачатку перакладалі з беларускай на рускую, каб потым перакласці іх на нямецкую.
Пераклад з беларускай на нямецкую – рэдкасць. Але я лічу, што займацца рэдкімі мовамі – гэта значыць быць у авангардзе, а не дыназаўрам. Гэта цудоўная прафесія, хоць аднымі перакладамі з беларускай сям’ю не пракарміць.
Хаця з 2020 года цікавасць да беларускай літаратуры вырасла, і, спадзяюся, гэта будзе працягвацца. У гэтым плане намінацыя на прэмію вельмі важная. А яшчэ цікава і прыемна ўбачыць кнігу ў глабальным кантэксце, побач з літаратурай Лацінскай Амерыкі, Азіі і ўсяго свету.
Паводле СМІ.
