“Акварыюм будыніны ААН,
Дзе плаваюць і плоткі і акулы,
Затоена маўчыць, што акіян,
Які трывога сквапна заглынула”
Р. Барадулін.
Новая кніга кандыдата гістарычных навук, дэкана факультэта міжнародных адносін БДУ Ігара Аўласенкі “Беларускія пісьменнікі ў ААН: выступленні, назіранні, разважанні, уражанні”, якая выйшла ў 2021 годзе ў “IВЦ Мінфіна”, стала даступна чытачам. Манаграфія прысвечана традыцыі ўключэння пісьменнікаў у склад дэлегацыі Беларускай ССР на сесіі Генеральнай Асамблеі ААН. Штуршком для аўтара паслужылі факты з даведнікаў пра тое, што 29 беларускіх літаратараў наведвалі ЗША ў складзе дыпламатычных місій.
Для свайго даследавання аўтар выкарыстоўваў пратаколы пасяджэння ЦК КПБ аб складзе дэлегацыі БССР на сесію ГА ААН, дзённікавыя запісы і эпісталярную спадчыну пісьменнікаў, мемуары літаратараў. Многія беларускія пісьменнікі, пабываўшы на сесіях Генеральнай Асамблеі, імкнуліся падкрэсліць найперш нацыянальнае, беларускае.
У кнізе цытуюцца “Асамблейныя замалёўкі” Міхася Лынькова, ” Нью-Ёркскія малюнкі” Пімена Панчанкі, “Недыпламатычныя нататкі” Максіма Танка, “Два месяцы ў Нью -Ёрку” Івана Шамякіна, “Апошняя пастараль” Алеся Адамовіча, у “Суаўтарстве з Гудзонам” Рыгора Барадуліна, “Амерыканскія эскізы” Генадзя Бураўкіна.
Аўтар кнігі шукаў адказы на наступныя пытанні: як успрымалі беларускія літаратары работу сесій Генеральнай Асамблеі ААН, якімі яны бачылі Злучаныя Штаты і амерыканскі лад жыцця ў час супрацьстаяння дзвюх дзяржаў, проціборства двух лагераў, калі дзейнасць літаратараў за мяжой строга кантралявалася? Як паэты і празаікі вырашалі праблему супярэчнасці творчай і афіцыйнай дзейнасці? Рыгору Барадуліну выпаў гонар выступлення на пленарным пасяджэнні, на тым месцы, дзе звычайна выступаюць старшыні дэлегацый, лідары найбуйнейшых краін свету. Занепакоенасць у яго выклікала замаруджанасць у перамовах па разбраенні, расчараванне з-за няздольнасці сусветнай супольнасці дамовіцца аб спыненні гонкі ўзбраенняў. Гэта занепакоенасць адлюстроўвалася ў вершах. Г.М. Бураўкін некалькі разоў наведваў ЗША ў розныя перыяды гісторыі. У першы раз – у канцы 70-тых гадоў, што знайшло адлюстраванне ў асобным раздзеле пад назвай “Амерыканскія эскізы”.
У наступны раз Г.М. Бураўкін патрапіў у склад дэлегацыі БССР ў 1989 годзе, падчас эпохі галоснасці, калі пачалася “разрадка” напружанасці на міжнароднай арэне. Яшчэ праз год Генадзь Бураўкін апынуўся ў ЗША ўжо з доўгатэрміновай дыпламатычнай місіяй: ён заняў пасаду пастаяннага прадстаўніка БССР пры ААН. Графік яго быў больш насычаны. Асабліва гэта насычанасць узрасла праз год, калі Савецкі Саюз распаўся, і трэба было тэрмінова вырашаць цэлы шэраг пытанняў па ўсталяванні кантактаў з дзелавымі і дыпламатычнымі коламі іншых краін. Часу на творчасць стала значна менш.
Што ж каштоўнага для нашага часу застаецца ў творах і дакументах асабістага характару пісьменнікаў-дэлегатаў? “Вопыт іх сістэматычнага ўдзелу ў афіцыйнай дыпламатыі БССР сведчыць пра тое, што вялікі патэнцыял мае не толькі афіцыйная, але і неафіцыйная дыпламатыя,”- канстатуе аўтар. У кнігу ўключаны пералік мастацкіх твораў, нарысаў, рэпартажаў беларускіх пісьменнікаў па выніках іх паездак у ЗША. Сярод гэтых твораў – нізка вершаў Г. Бураўкіна “Амерыканскія эскізы”, кніга нарысаў А. Вярцінскага “Нью-Ёркская сірэна”, нарыс Віктара Казько “Паездка ў Філадэльфію”, Анатоля Кудраўца – “Лісты з Амерыкі”, “Недыпламатычныя нататкі” Максіма Танка, нарыс Івана Шамякіна “Два месяцы ў Нью-Ёрку”. Многія вершы і нататкі ў той час былі напоўнены крытычным поглядам на амерыканскі лад жыцця, крытычным стаўленнем да відовішчаў і забаваў, крыклівай рэкламы, але праз іх можна было атрымаць шмат інфармацыі пра краіну.
Па гэтых прычынах зварот да творчай і дыпламатычнай спадчыны пісьменнікаў застаецца актуальным і надалей. Мемуары, дзённікавыя запісы, лісты даюць магчымасць прасачыць як афіцыйны бок работы дэлегацыі БССР у ААН, так і побыт, унутраную псіхалагічную атмасферу, нефармальныя ўзаемасувязі. Кніга разлічана на спецыялістаў у галіне міжнародных адносін, літаратураназнаўства і ўсіх, хто цікавіцца гісторыяй беларускай дыпламатыі.
Падрыхтавала Э. Дзвінская.
