6-8 верасня адбыліся святкаванні, прысвечаныя 1000-годдзю Берасця. У праграме ўрачыстасцяў былі мастацкія і спартовыя мерапрыемствы, фестываль тэатраў і кніг, гістарычныя выставы, рыцарскія турніры, карнавальнае шэсце. Падчас святкаванняў Аляксандр Лукашэнка падараваў Берасцейскую Біблію музею гісторыі горада. Мясцовыя і цэнтральныя газеты паведамлялі аб адкрыцці новай інфраструктуры – Заходняга абхода, якая разгрузіць транспартныя патокі і палепшыць экалогію горада.
Народнае гулянне працягвалася штодня, маладыя бацькі з дзецьмі з задавальненнем бавілі час ля фантанаў. Турысты з цікавасцю вывучалі барыльефы помніка з анёлам-ахоўнікам на вяршыні і шасцю скульптурамі, пасталенага ў 2009 годзе да 990-годдзя Берасця па праекце архітэктара А.А. Андрэюка і скульптара А.А. Паўлючука.
Абласны гісторыка-краязнаўчы музей па вул. К. Маркса, 40 з гарматамі ля ўвахода прыцягваў увагу гасцей горада. Экспазіцыя музея багатая на дакументы, кнігі, прадметы, здабытыя ў археалагічных раскопках, бліскучыя рыцарскія панцыры і зброю ХII-ХIХ стагоддзяў, старажытныя манеты. Тут можна ўбачыць булаву гетмана, ваярскія дзіды, шаблю часоў Касцюшкі.
У адной з залаў музея можна праехаць у купэ цягніка мінулага стагоддзя па маршруце Берасце-Пінск, агледзець прыродны ланшафт Берасцейшчыны.
Пра яркія факты з гісторыі Берасця распавяла супрацоўніца музея Ніна Міхайлаўна Кірылава.
Берасце ўпершыню ўзгадваецца ў “Аповесці мінулых гадоў” у 1019 годзе. З ХI да сярэ-дзіны ХII стагоддзя горад знаходзіўся ў складзе Тураўскага княства. З другой паловы ХII ст. Берасце ўваходзіла ў склад Уладзіміра-Валынскага княства. У канцы ХII ст. горадам валодаў польскі кароль Казімір II.
У 1319 г. пры князі Гедыміне Берасцейская зямля першы раз далучана да Вялікага Княства Літоўскага. У 1390 годзе Берасце першым з гарадоў на тэрыторыі сучаснай Беларусі атрымала Магдэбургскае права.
У 1409 годзе ў Берасцейскім замку адбывалася сустрэча польскага караля Уладзіслава (Ягайлы) і вялікага князя літоўскага Вітаўта, і быў вызначаны план супольных дзеянняў у вайне супраць крыжакоў, а ў 1410 годзе берасцейская харугва прымала ўдзел у Грунвальдскай бітве.
У 1413 годзе быў юрыдычна вызначаны стан горада. Ён стаў цэнтрам Берасцейскага староства Трокскага ваяводства ВКЛ. У 1495 годзе ў Берасці адкрыўся шпіталь, прытулак для старых і знямоглых.
У 1551 годзе Берасцейскае староства ўзначаліў дзяржаўны дзеяч, ваявода віленскі і канцлер ВКЛ Мікалай Радзівіл Чорны. Вялікі дабрачынца горада М. Радзівіл Чорны ў 1563 годзе заснаваў друкарню і надрукаваў Берасцейскую Біблію. Ён заснаваў у замку кальвінісцкі збор, спрыяў распаўсюду кальвінізму. Берасце атрымала каралеўскі прывілей, і горад займеў пячатку. У 1588 годзе цырульнік Генрых Петэрсан адчыніў першую ў горадзе аптэку.
У 1596 годзе ў Свята-Мікалаеўскай царкве ў Берасці адбыўся Царкоўны сабор, на якім быў прыняты акт аб стварэнні уніі.
У 1600 годзе ў Берасці вянчаўся князь Януш Радзівіл з княжной Сафіяй Алелькаўнай Слуцкай (згодна з праваслаўнымі крыніцамі).
У 1620 годзе быў пабудаваны ўніяцкі манастыр айцоў-базыльянаў з касцёлам св. Пятра і Паўла па ініцыятыве ўніяцкага мітрапаліта Язэпа Руцкога. Духоўнае жыццё таго часу было багатым і разнастайным. У Берасці ў гэты перыяд існавалі манастыры брыгітак, дамініканцаў і трынітарыяў, касцёл езуітаў. Людзі былі пабожнымі і прагнымі да ведаў, пры манастырах адчыняліся школы і шпіталі.
У 1706 у час Паўночнай вайны шведскія войскі ўзялі горад у аблогу і занялі яго.
– Шведскі кароль быў у захапленні ад Берасця, – распавяла Ніна Міхайлаўна Кірылава. – Ён загадаў свайму мастаку выканаць мапу з выявай горада. Гэта выява дайшла да нашага часу. Вы-кананая ў вялікім фармаце, яна сёння ўпрыгожвае адну з вуліц горада.
Вайна аслабіла польска-літоўскую дзяржаву. У другой палове ХVIII cтагоддзя Антоні Тызенгаўз заснаваў тут суконную мануфактуру. У 1775 годзе па ініцыятыве караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага распачалося будаўніцтва Мухавецкага (Каралеўскага) канала.
У красавіку1794 года Берасце апынуўся ў руках паўстанцаў пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі, горад заняў корпус генерал-маёра К. Серакоўскага. Каля Берасцейскага прадмесця Цярэспаля адбыўся бой паўстанцаў з вайскамі Суворава. Войскі К. Серакоўскага былі разбітыя, пазней і Т. Касцюшка трапіў у палон…
У 1812 годзе Берасце занялі напалеонаўскія жаўнеры. ..
Ні адно войска так не парушыла горад, як загад імператара Мікалая 1, які прымусіў разбурыць старажытныя помнікі і пабудаваць абарончую фартэцыю. Будаўніцтва яе ішло з 1836 па 1846 год. Цвердзь акружалі воды Мухаўца і Буга. Забудовы старажытнага Берасця зніклі, а сучасныя вуліцы з’явіліся ўжо на новым месцы. У 1869 годзе была пабудавана чыгунка Берасце-Варшава, у 1871 г. з’явілася чыгуначная лінія Берасце – Масква.
У 1914 годзе пачалася пер-шая Сусветная вайна, а ў 1915 годзе нямецкія войскі занялі Варшаву і Берасце. У 1917 г. у Берасці пачаліся мірныя перамовы. 3 сакавіка горад над Бугам увайшоў у гісторыю як месца падпісання Брэст-Літоўскага міру. У 1921 годзе Брэст-Літоўск у складзе Заходняй Беларусі адышоў да Польшчы, быў перайменаваны ў Брэст-над-Бугам і стаў цэнтрам Палескага ваяводства. У 1921 годзе горад налічваў 1941 будынак, у ім жылі 29 460 жыхароў.
З 1919 да 1939 горад насіў назву Брэст-над-Бугам, улада належала палякам, была створана Рада і магістрат.
У Вялікую Айчынную вайну Берасце ў ліку першых прыняло на сябе ўдар нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Гераічная абарона Берасцейскай цвердзі доўжылася да канца ліпеня 1941 года.
У пасляваенны час аднаўленне і рэканструкцыя горада вялася інстытутам “Белдзяржпраект”. У мірны час мемарыяльны комплекс з музеем Берасцейскай цвердзі-героя быў пабудаваны пад кіраўніцтвам народнага архітэктара СССР У. А. Караля. Упершыню дзень нараджэння горада адзначаўся ў 1969 годзе (950 гадоў).
Мы пацікавіліся, дзе ў Берасці гучыць часцей родная мова. У першую чаргу – у абласной бібліятэцы імя Горкага, побач з якой у 2017 годзе пастаўлены помнік Берасцейскай Бібліі.
Сярод іншых месцаў – гэта краўдфанд-кафэ “Грунтоўня” на пл. Свабоды 18/1, дзе праходзяць кожны тыдзень курсы “Мова-нанова”. Таксама гэта грамадскае аб’яднанне “Дзедзіч”, дзе адбываюцца лекцыі і семінары. Прыемна пагутарыць па-свойску з гаспадарамі крамы сувеніраў і беларускіх строяў, кніг і часопісаў “Князь Вітаўт”, якая знаходзіцца на вул. Савецкай, 55. Тут прыемна набыць падарункі, значкі і паштоўкі на памяць аб наведванні Берасця. Гаспадар крамы запрашае не абмінуць уніяцкую царкву па вул. Дворнікава, 63, дзе можна набыць Новы Запавет, Біблію і іншыя духоўныя кнігі па-беларуску.
Берасце пакідае цёплыя ўражанні. Застаецца толькі чакаць, калі праз некалькі дзесяці-годдзяў цэнтральныя вуліцы – Леніна, Маркса і Савецкая – набудуць імёны Мікалая Радзівіла Чорнага, Тадэвуша Касцюшкі і Язэпа Руцкога.
22 верасня з 1000-годдзем горада жыхароў павіншуе Зміцер Вайцюшкевіч на канцэрце ў памяшканні Берасцейскай абласной філармоніі (вул. Арджанікідзэ, 14) ў 19.00
Э. Дзвінская,
фота аўтара.
